بررسی و تحلیل کاربست رهیافت سناریوسازی درآینده روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران (مطالعه موردی دولت یازدهم و اتحادیه اروپا)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه اصفهان

2 دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

هدف پژوهش حاضر تحلیل و تشریح آینده روابط ایران و اتحادیه اروپا در سیاست‌های اتخاذی دولت یازدهم در قالب رهیافت آینده‌پژوهی است. باروی کار آمدن دلت روحانی و اتخاذ سیاست تنش‌زدایی توأم با اعتدال‌گرایی در داخل و خارج، تحلیل‌گران و اندیشمندان نقطه عطفی را در روابط و مناسبات خارجی ایران مطرح کردند، یکی از مناطقی که در سیاست خارجی دولت یازدهم جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است، اتحادیه اروپاست. ازآنجایی‌که هم جمهوری اسلامی ایران و هم اتحادیه اروپا از بازیگران مهم نظام بین‌الملل به‌حساب می‌آیند، ارتباط متقابل طرفین در بسیاری از موارد تعیین‌کننده است. در این پژوهش تلاش می‌شود بر مبنای روش توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای ـ اسنادی به این سؤال اصلی پاسخ دهد که چه سرانجامی می‌توان برای روابط این دو قطب مهم منطقه و بین‌الملل در آینده متصور شد؟ کدام مؤلفه در ارتباطات و مناسبات ایران و اتحادیه اروپا مهم تلقی می‌شود یافته‌های پژوهش در چارچوب آینده‌پژوهی حاکی از آن است که جمهوری اسلامی ایران به‌رغم اختلاف‌نظرهایی که با اتحادیه اروپا بر سر مسائلی چون حقوق بشر، روند صلح خاورمیانه، مسئله هسته‌ای و تروریسم دارد، منافع مشترکی نیز در قالب انرژی و سرمایه‌گذاری خارجی، مدیریت تحولات خاورمیانه و ... برخوردار است از سوی دیگر. اتحادیه اروپا نیز در تلاش بوده است از طریق تعمیق روابط خود با ایران اسلامی و برخی دیگر از کشور‌های منطقه، حضور و نفوذ خود را در کل منطقه افزایش دهد؛همین امر می‌تواند به تعامل، بهبود و توسعه روابط طرفین منجر گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- احتشامی، انوشیروان(1378) سیاست خارجی ایران در دوران سازندگی، ترجمه ابراهیم متقی و زهره پوستین.
- اساکول، پی (1384)، روش‌های مطالعات آینده‌پژوهی، ترجمه سعید خزائی مرکز آینده‌پژوهی علوم و صنایع دفاعی، معاونت اطلاع‌رسانی و خدمات علمی تهران).
- اسکندریان، مهدی (1383)، هویت و روابط ایران و اتحادیه اروپایی، کتاب اروپا (3)، ویژه روابط ایران و اتحادیه اروپا، تهران: ابرار معاصر تهران.
- اکرامی، موسی (1376)، «آینده‌شناسی و آینده‌نگری»، رهیافت، شماره‌ی 16، تابستان و پاییز.
- آقا قزوینی، نازلی (1391)،«سناریو نگاری یا برنامه‌ریزی مبتنی بر سناریو»، نشریه تخصصی مدیریت، سال دوم، شماره13.
- آقایی، سید داود (1386) اتحادیه اروپایی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات سرای عدالت.
- بزرگمهری، مجید، زهرا رحیم‌آبادی (1391)، بررسی نقش اتحادیه اروپا در پرونده هسته­ای ایران، ایران و اتحادیه اروپا (جلد 1)، ابرار معاصر تهران.
- بصیری، محمدعلی و محمدقاسمی(1385)، «مواضع اتحادیه اروپا و آمریکا در پرونده هسته‌ای ایران»، مجله سیاسی- اقتصادی، شماره225-226.
- پایا، علی (1382)، «ملاحظاتی شتاب‌زده در باب معرفت‌شناسی آینده‌پژوهی»، مندرج در پایا، علی و راغفر، حسین، ملاحظاتی شتاب‌زده در باب معرفت‌شناسی آینده‌اندیشی، نخستین کارگاه آینده‌اندیشی: معرفت‌شناسی، تهران، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
- پایا، علی (1383)، «معرفت‌شناسی آینده‌اندیشی»، تهران: خردنامه همشهری.
- جعفری ولدانی، اصغر (1382) ایران و اروپا: از گفت‌وگوی انتقادی تا گفت‌وگوی مشروط»، کتاب اروپا (2) ویژه روابط ایران و اتحادیه اروپا، تهران: شورای غیردولتی روابط خارجی، موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.
- جعفریان، سجاد (1389)، ایران آزمایشگاه سیاست خارجی اروپا، پرتال جامع سیاسی سیاست ما، کد مطلب:1157، در   siasatema.com/Nsite.http://www.
- حاج لو، محمدحسین (1391)، «بررسی عوامل و موانع توسعه روابط جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا در چهارچوب گفتمان‌های سیاست خارجی»، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، شماره31، پاییز91.
- حاجلو، محمدحسین (1390)، «تحلیلی بر جایگاه اتحادیه اروپایی در دو گفتمان توسعه‌طلبانه سیاست محور آرمان‌گرایی عدالت محور»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی- شماره پانزدهم- تابستان 1390
- حق‌شناس کاشانی، نیلوفر (1374) اروپای واحد و روابط آن با ایران، تهران: معاونت امور اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی.
- حمیدی زاده، محمدرضا (1390)، «نظریه‌ی زمان و آینده‌پژوهی بر اساس نظریه­ی فهم و درک»، مطالعات مدیریت راهبردی، شماره‌ی 6، تابستان.
- خالوزاده، سعید (1385)، ارزیابی گفت‌وگوهای سازنده بین جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا؛ نگاهی به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات.
- خالوزاده، سعید (1390 ب)، «نقش‌آفرینی اتحادیه اروپا در پرونده هسته‌ای ایران»، کتاب اروپا 10، ابرار معاصر تهران، فروردین1390.
- خالوزاده، سعید و توحید افضلی(1390)، «رویکردهای اتحادیه اروپا در قبال ایران»،کتاب اروپا 10، ابرار معاصر تهران فروردین1390.
- سنائی، اردشیر، رومیسا رحمتی مقدم(1394) روابط ایران و اتحادیه اروپا پس از روی کار آمدن دولت یازدهم، پژوهشنامه روابط بین‌الملل، دوره 8: شماره 29: 145ـ 178
- سنگه، پیتر (1383)، «رقص تغییر»، ترجمه حسین اکبری و مسعود سلطانی، تهران: آریانا.
- طارمی، کامران، مرادی ایرج(1393)بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با اتحادیه اروپا در سه دهه اخیر، پژوهش‌نامه روابط بین‌الملل، دوره 7، شماره 28: 133ـ 166
- عباسی اشلقی، مجید (1388)، «مطالعه نظری سیاست خارجی دوجانبۀ اتحادیه اروپا و جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، شماره 8.
- غبیشاوی، خدیجه (1392)، دولت روحانی و فصل جدیدی از مناسبات دیپلماتیک ایران - اروپا، در www.asriran/fa/news/313842)) دی‌ماه 1392.
- غلامی، طهمورث (1392 الف)، تعامل غرب با ایران در پرتو گفتمان اعتدال‌گرایی، مرکز بین‌المللی مطالعات صلح.
- فلاحی، علی (1382)، «سویمندی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال اتحادیه اروپا»، مجله راهبرد، شماره 27.
- فلاحی، علی (1390)،«تأثیر تحریم‌های اقتصادی غرب بر روابط تجاری ایران و اتحادیه اروپا»، کتاب اروپا 10، ابرار معاصر تهران فروردین1390.
- قهرمان پور، رحمان (1387)، رویکرد قدرت­های بزرگ به پرونده هسته­ای، تهران:انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
- کورنیش، ا (2004)، «آینده‌پژوهی پیشرفته»،ترجمه سعید ملکی فر تهران: اندیشنده صنعت و فناوری:گروه آینده‌پژوهی و دیده‌بانی.
- محمودی، بهزاد (1385)، معرفی آینده‌پژوهی و روش­های آن، مرکز تحقیقات استراتژیک، شماره 1.
- محمودی، مهدی، عطا عباسی (1384)، «آینده‌پژوهی و نقش آن در سیاست‌گذاری علم و فناوری»، تهران:  مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی.
- ملکی، عباس (1385)، «برنامه‌ریزی مبتنی بر سناریو: راهی برای کم کردن آفات تصمیم‌گیری»، تهران: راهبرد یاس- شماره8.
- ملکی فر، عقیل (1386)، «الفبای آینده‌پژوهی»، مطالعات بسیج، سال 10، شماره‌ی 34، زمستان.
- مهدی زاده، روح‌الله (1394) چالش­ها و فرصت­های پیش روی روابط ایران و اتحادیه اروپا در دولت حسن روحانی، پایان­نامه­یکارشناسی ارشد رشته­ی روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان
- بزرگی، وحید(1388) دیدگاه‌های جدید در روابط بین‌الملل: تاویل­گرایی، پسانوگرایی و نظریه انتقادی، تهران: نشر نی
لاتین:
- Bell, Wendell, (2003), Foundation of Futures Studies: History, Purposes, and Knowledge (Human Science for New Era), London: Transaction Publishers.
- Inayatullah, Sohail, (2008), Questioning the Future: Methods and Tools for Organizational and Societal Transformation, Tamkang University Press: Graduate Institute of Futures Studies.
- Ringland, Gill (1998); Scenario Planning: Managing the Future; NewYork: John Wiley and Sons.
- Hanafi  Khalid,) 1997 (“Anglo-Iranian: Tow - falsehopoor gevine progress”, Gulf Report, November, , to the west, How, when and why, In: http://www.washingtonins titute.org/pubs/exec/patex. Ec.p.1.
- Schwartz, Peter;(1999) The Art of the Long View: Planning for the Futurein the Uncertain World; New York: John Wiley and Sons.
-Inayatullah, Sohail. (1993).” From ‘Who am I!?’ To ‘When Am I !?’, Framing the Shape and time of the future”. Futures, April 1993: 235-253.
- Inayatullah, Sohail.(1998) “Causal Layered Analysis, Poststructuralism as method”. Futures. 30 (8): 815-829
- Martin, J.(1982); “Stories and scripts in organizational settings”; in A. Hastrof & A. Isen (eds), New York: Elsevier.
- Porter, Michael (1985); Competitive Advantage; New York: The FreePress.
- Swap, W.; D. Leonard & M Shields; “Using mentoring and storytelling totransfer knowledge in the workplace; Journal of ManagementInformation Systems; 18(1) (2001), P. 103
- Fahey, Liam & Robert M. Randall (1998); Learning form the Future;Competitive Foresight Scenarios; New York: John Wiley and Sons.
- Guy, D., Bozorgmehr, N., & Barker, A. (2009, February 25). EU Trio targets tougher Iran sanctions, Financial Times