منطقه گرایی ایران و آسیای مرکزی در پرتو جهانی شدن: طرحی برای جامعه بین الملل منطقه ای؟

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجو

چکیده

نسبت منطقه‌گرایی و جهانی شدن از مسائلی است که طی سال‌های اخیر مورد توجه متفکران قرار گرفته است. یکی از مناطقی که از پتانسیل همگرایی منطقه‌ای برخوردار است آسیای مرکزی است. فروپاشی ابرقدرت شرق و استقلال کشورهای آسیای مرکزی را می‌توان به عنوان عصری نوین در این منطقه تلقی کرد که آنها را در معرض فرایندهای جهانی شدن قرار داد. در این میان ایران با توجه به ارتباطات تاریخی و قرابت جغرافیایی و فرهنگی با جمهوری‌های آسیای مرکزی، فرصت مناسبی را برای توسعه روابط با این کشورها بدست آورده است. البته کشورهای دیگر نیز تلاش می‌کنند تا نفوذ خود را در آسیای مرکزی گسترش دهند. سوال اصلی پژوهش حاضر این‌ است که چگونه ایران و جمهوری‌های آسیای مرکزی می‌توانند نوعی جامعه بین‌الملل منطقه‌ای را تشکیل دهند؟ فرضیه‌ای که در پاسخ به پرسش بالا مطرح می‌شود این است که ایران و آسیای مرکزی از یکسو با تکیه بر زمینه‌ها و همگرایی‌‌های تاریخی(روابط گماین‌شافتی) و از سوی دیگر با طراحی روابط کارکردی(گزلشافتی) نوعی جامعه بین‌الملل منطقه‌ای‌ را تشکیل می‌دهند. فرضیه بالا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی مورد آزمون قرار می‌گیرد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که با توجه به روابط فرهنگی ایران و جمهوری‌های تازه استقلال یافته که ریشه در تاریخ کهن این کشورها دارد و همچنین افزایش روابط کارکردی ایران و پنج کشور آسیای مرکزی پس از استقلال این جمهوری‌ها می‌توان نتیجه‌گیری کرد که ایران و جمهوری‌های آسیای مرکزی از توانایی بالقوه لازم برای تشکیل جامعه بین‌الملل منطقه‌ای برخوردار هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابوالحسن شیرازی،حبیب اله و دیگران(1387)تحولات تاریخی .و فرهنگی در آسیای مرکزی، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی شعبه واحد تهران
اخوان­کاظمی، بهرام(1383) "نقش سازمان­های منطقه­ای در پایداری امنیت کشورهای عضو"، سیاسی-اقتصادی، سال19، شماره210 -209، صص173-164
امین، سمیر (1391) «تشکیل مناطق در واکنش به جهانی شدن قطبی­ساز»، در: بیوردن هتنه، آندراش اینوتای و اوزوالدو سونکل. جهان­گرایی و منطقه­گرایی نو. ترجمه علیرضا طیب. تهران: اداره نشر وزارت امور خارجه. صص. 171-127.
انوری،حمیدرضا و مرتضی رحمانی­موحد(1387)سازمان همکاری شانگهای، چشم­اندازی بسوی جهان چند قطبی، تهران: مرکزچاپ و انتشارات وزارت خارجه
اودن، برتیل (1391) «منطقه­گرایی نو در جنوب افریقا: بخشی از جهانی شدن اقتصاد جهان یا جایگزینی برای آن؟»، بیوردن هتنه، آندراش اینوتای و اوزوالدو سونکل. جهان­گرایی و منطقه­گرایی نو. صص. 313-275.
بازان، بری(1385) "خاورمیانه از دیدگاه مکتب انگلیسی"، ترجمه محمود عبدالله­زاده، مجله اقتصاد سیاسی، سال 3، شماره11، صص33-9
بازان، بری(1386) "اقتصاد سیاسی بین الملل و جهانی شدن" ، ترجمه سید احمد فاطمی نژاد، اقتصاد سیاسی، سال چهارم، شماره14، صص154-125
بیک جومان بیکف، جنیس(1385) "هدف و ساختار دبیرخانه و مرکز ضد تروریستی سازمان همکاری شانگهای"،ترجمه پروین معظمی گودرزی، مجله مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال15، شماره55، صص52-47
بی­نام(1377)سازمان همکاری اقتصادی(اکو)، تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت خارجه
بی­نام(1388)سازمان همکاری شانگهای، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه
تاریخ تمدنهای آسیای مرکزی(1375)،ترجمه صادق ملک شهمیرزادی، تهران: چاپ و انتشارات وزارت خارجه
تکمیل­همایون، ناصر(1385)"مناسبات حکومتی دولت ایران با آسیای مرکزی در دوره سلطنت قاجاریه"، ایراس، سال1، شماره دوم، صص18-4
جکسون، رابرت و گئورک سورنسون(1385)، درامدی بر روابط بین­الملل، ترجمه مهدی ذاکریان و دیگران، تهران: میزان
حافظ نیا، محمدرضا و دیگران (1386)"علایق ژئوپلیتیکی ایران در آسیای مرکزی و فرصتهای پیش رو" ، ژئوپلیتیک، سال 3، شماره 3، صص119-78.
سنایی، مهدی(1379)"زبان فارسی در آسیای مرکزی در گذشته و حال"، قند پارسی، شماره14، صص108-101
سیمبر، رضا(1385)"جایگاه ایران در تحولات ژئوپلیتیک آسیای مرکزی و قفقاز"، جغرافیا و توسعه ناحیه ای ، سال 3، شماره6، صص89-72
شکوری،شریف و رستم شکوری(1388)آسیای مرکزی درآمدی بر روحیات مردم، ترجمه محمدجان شکوری بخارایی و منیژه قبادیانی، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت خارجه
شیخ­حسنی، کامبیز(1375)اکو: یک دیدگاه منطقه­ای، تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت خارجه
صادقی، شمس­الدین(1392)"ایران و تعامل­های اقتصاد سیاسی انرژی در آسیای مرکزی"، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال6، شماره12، 114-95
قادری حاجت، مصطفی و حمیدرضا نصرتی(1391)"اهداف ژئوپلیتیکی قدرتهای منطقه ای و فرا منطقه ای در آسیای مرکزی"، ژئوپلیتیک، سال 3 ، شماره2، صص95-63
قوام،عبدالعلی و سید احمد فاطمی نژاد(1387)"مکتب انگلیسی به عنوان یک نظریه ی کثرت گرا: تبیین مفاهیم نظام بین الملل، جامعه بین الملل و جامعه جهانی"،حقوق و سیاست، سال 4، شماره8، صص 207_179
کولایی(طبرستانی)،الهه(1376)سیاست و حکومت در آسیای مرکزی، تهران: سمت
کولایی(طبرستانی)،الهه(1389)سیاست و حکومت در اوراسیای مرکزی، تهران: سمت
کولایی، الهه(1373)"جمهوری­های آسیای مرکزی و سازمان همکاری اقتصادی(اکو)"،مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره33، صص167-151
کولایی، الهه(1375) "فعال کردن شورای کشورهای ساحلی دریای خزر"، گامی در جهت تحکیم صلح و امنیت منطقه­ای،فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال5، شماره14، صص293-283
کولایی، الهه(1385) "سازمان شانگهای و امنیت آسیای مرکزی"، پژوهش علوم سیاسی، شماره3، صص46-29
گلی­زواره،غلامرضا(1373)جغرافیای تاریخی و سیاسی آسیای مرکزی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم
گودرزی، مهناز (1393) «جهانی شدن و منطقه­گرایی: تعامل یا تقابل»، مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 7، شماره 2. صص. 353- 335.
مجتهدزاده، پیروز و احمد رشیدی­نژاد(1390)"رقابت روسیه با ایران در حوزه انرژی مناطق آسیای مرکزی- خزر و قفقاز"، راهبرد یاس، شماره25، صص276-266
مشیرزاده، حمیرا(1392)تحول در نظریه های روابط بین الملل، تهران: سمت
ملکی، عباس(1376)"اسلام در آسیای مرکزی و قفقاز: بررسی نقش ایران"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال6، شماره17، صص34-27
میتلمن، جیمز (1391) «بازاندیشی در منطقه­گرایی نو در چارچوب جهانی شدن»، در: بیوردن هتنه، آندراش اینوتای و اوزوالدو سونکل. جهان­گرایی و منطقه­گرایی نو. صص. 127-83.
میدودیف، سرگئی (1391) «منطقه­گرایی پس از شوروی: همگرایی یا فروپاشی»، در: بیوردن هتنه، آندراش اینوتای و اوزالدو سونکل. دیدگاه­های کشورهای شمال درباره منطقه­گرایی نو. ترجمه علیرضا طیب. تهران: اداره نشر وزارت امور خارجه. صص. 283-237.
میراحمدی،مریم(1369)"جغرافیای زبانهای ایرانی در آسیای مرکزی(در دوران اسلامی)"،مجله تحقیقات جغرافیایی،شماره18، صص55-44.
نوروزی،حسین(1385)"روابط فرهنگی ایران و آسیای مرکزی"، ماهنامه ایراس، شماره14
واعظی، محمود و ولی کوزه­گر کالجی(1390)سازمان همکاری شانگهای، اهداف، عملکردها و چشم­اندازها، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک
ویم، هلگه (1391) «منطقه­گرایی سیاسی: مرشد یا مرید بین­المللی شدن اقتصاد؟»، در: بیوردن هتنه، آندراش اینوتای و اوزوالدو سونکل. جهان­گرایی و منطقه­گرایی نو. صص. 217-171.
هتنه، بیوردن (1391) «جهانی شدن و منطقه­گرایی نو: دومین دگرگونی بزرگ»، در: بیوردن هتنه، آندراش اینوتای و اوزوالدو سونکل. جهان­گرایی و منطقه­گرایی نو. صص. 83-47.
هرزیگ، ادموند(1375)ایران و حوزه جنوبی شوروی سابق، ترجمه کاملیا احتشامی اکبری، تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه
همدانی، آزیتا(1388)"ماوراء نهر از آغاز تا امروز"، موسسه مطالعات ایران و اوراسیا، سال4، شماره4، صص32-5.
هنری، کلمنت م. (1386) «برخورد فرایندهای جهانی شدن در خاورمیانه»، در: لوئیس فاست، روابط بین­المللی خاورمیانه. ترجمه زیر نظر احمد سلطانی نژاد. تهران: اداره نشر وزارت امور خارجه. صص. 235-193.
یزدانی، عنایت­الله و دیگران (1391) «بررسی رویکرد امنیتی جمهوری اسلامی ایران به آسیای مرکزی». فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز. شماره 79. صص. 166-139.
 
 
Aalto, Pami (2007) ‘Russia's Quest for International Society and the Prospects for Regional-Level International Societies’.International Relations;Vol. 21.No. 4; pp.459-478.
Buranelli, Filippo Costa (2014) “Knockin’ on Heaven’s Door: Russia, Central Asia and the Mediated Expansion of International Society.” Millennium - Journal of International Studies,Vol. 42, No. 3, pp. 817-836.
Buzan، Barry (1993) "From international System to International society: Structural Realism and Regime Theory Meet the English School"،International Organization،Vol. 47،No. 3، p. 331.
Dannreuther, Roland (2001) ‘Can Russia Sustain its Dominance in Central Asia?’ Security Dialogue; Vol. 32, No.2: pp. 245-258.
Pawson, Nawal K. (2013) “Investment Cooperation in Central Asia: Prospects and Challenges”. India Quarterly: A Journal of International Affairs, Vol. 69 No. 1, pp.13-33.
Pomfret, Richard (2010) “Trade and Transport in Central Asia”. Global Journal of Emerging Market Economies, vol. 2, No. 3, pp.237-256.
Suny, Ronald Grigor (2006) “History and Foreign Policy: From Constructed Identities to Ancient Hatreds East of Caspian”. In, Brenda Shaffer, The Limits of Culture: Islam and Foreign Policy, London: The MIT Press, pp.83-11.