فناوری¬های نوین اطلاعاتی و مدیریت جهانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

محقق در این تحقیق در پی پاسخگویی به این سؤال اساسی است که چالش‌های فراروی مدیریت فناوری‌های نوین اطلاعاتی در جهان کدامند؟ و با توجه به عصر جهانی‌شدن چه راهبردهایی را می‌توان جهت مدیریت بهینه‌ی فناوری‌های نوین اطلاعاتی در جهان تدوین و ارائه نمود؟ هدف اصلی در تحقیق شناسایی و دستیابی به الگوی مدیریت فناوری‌های نوین اطلاعاتی در کشور جهت حضور در عرصه‌ی جهانی می‌باشد. روش تحقیق مورد استفاده در این مطالعه، توصیفی - پیمایشی از شاخه‌ی تحقیقات میدانی است. جامعه‌ی آماری مورد مطالعه در این پژوهش را 44 نفر از کارشناسان (اساتید دانشگاه - شرکت مبین نت - مرکز ملّی  جهانی‌شدن وکاربران اینترنت (کافی‌نت‌ها)) در شهرستان تهران تشکیل می‌دهند . در این پژوهش برای جمع‌آوری اطلاعات و  داده‌های مورد نیاز از روش میدانی و کتابخانه‌ای بهره گرفته شده است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از یک سلسله فنون آماری استفاده شده است. ازنرم‌افزارهای آماری برای محاسبه‌ی میانگین و ضرایب فنی مدل و از نرم‌افزار آماری MATLab برای مقایسه‌ی زوجی استفاده شده است و نهایتاً مدل کمّی مدیریت فناوری‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور جهت حضور در عرصه‌ی جهانی طراحی و ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


فناوری­های نوین اطلاعاتی و مدیریت جهانی®

 

تاریخ دریافت: 3/7/1391        تاریخ پذیرش: 12/9/1391

 

مهرزاد سرفرازی[1]، محمد حسن بهبودی[2]

 

 

 

 

  چکیده

محقق در این تحقیق در پی پاسخگویی به این سؤال اساسی است که چالش­های فراروی مدیریت فناوری­های نوین اطلاعاتی در جهان کدامند؟ و با توجه به عصر جهانی­شدن چه راهبردهایی را می­توان جهت مدیریت بهینه­ی فناوری­های نوین اطلاعاتی در جهان تدوین و ارائه نمود؟ هدف اصلی در تحقیق شناسایی و دستیابی به الگوی مدیریت فناوری­های نوین اطلاعاتی در کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی می­باشد. روش تحقیق مورد استفاده در این مطالعه، توصیفی - پیمایشی از شاخه­ی تحقیقات میدانی است. جامعه­ی آماری مورد مطالعه در این پژوهش را 44 نفر از کارشناسان (اساتید دانشگاه - شرکت مبین نت - مرکز ملّی  جهانی­شدن وکاربران اینترنت (کافی­نت­ها)) در شهرستان تهران تشکیل می­دهند . در این پژوهش برای جمع­آوری اطلاعات و  داده­های مورد نیاز از روش میدانی و کتابخانه­ای بهره گرفته شده است. برای تجزیه و تحلیل داده­ها از یک سلسله فنون آماری استفاده شده است. ازنرم­افزارهای آماری برای محاسبه­ی میانگین و ضرایب فنی مدل و از نرم­افزار آماری MATLab برای مقایسه­ی زوجی استفاده شده است و نهایتاً مدل کمّی مدیریت فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی طراحی و ارائه شده است.

 

  کلیدواژه‌ها: فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی ، عرصه­ی جهانی ، عوامل اجتماعی ، فرهنگی ، مدیریتی، اقتصادی و سیاسی

 

 

 

 

مقدمه

«جهانی­شدن­» به عنوان پارادایم عصر حاضر می­رود تا کلیه­ی شئون زندگی بشر را دستخوش تغییر و تحول کند. درهم­تنیدگی اقتصادهای جهان، تسلط سازمان­های غیرملّی بر آن و شتاب فزاینده­ی تحولات، راه را برای فعالیت شبکه های فراملّی در همه­ی عرصه­ها هموار کرده است. در عصر حاضر دیگر هویت انسان­ها، تحت تأثیر جامعه و یک ساختار اجتماعی ثابت قرار ندارد، بلکه دارای یک هویت اجتماعی در عرصه­ی بین­المللی است.  به ­طور خلاصه، بسیاری از نویسندگان ویژگی­های اصلی عصر جهانی­شدن را در مفاهیمی چون ظهور دهکده­ی الکترونیک جهانی، انقلاب اطلاعات، فشردگی زمان و مکان، گسترش جهانی آگاهی، پایان جغرافیا و عصر سیبرنتیک تلخیص کرده­اند. جهانی­شدن واقعیتی است که تأثیرات گسترده­ای بر همه­ی ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی سطح ملّی و بین­المللی دارد. جهانی­شدن و جهانی­سازی پدیده­ای چند بعدی، فرایندی و چالش­برانگیز است. به این معنی که نه در یک بعد خاص، بلکه در ابعاد گوناگون در حال شکل­گیری و تکوین است و ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع بشری را تحت تاثیر قرار می­دهد. به­واسطه­ی تغییرات دنیای تجارت، نقش واحد منابع انسانی باید تغییر کند. زمانی واحدهای منابع انسانی به­عنوان عوامل مکانیکی درنظر گرفته می شدند که سازمان­ها را در زمینه های استخدام، اخراج و احتمالاً آموزش کارکنان یاری می رساندند. یعنی واحد منابع انسانی یک الزام اداری یا شاید اندکی فراتر از این مقوله تلقی می­شد. در مدت 20 سال گذشته، اهمیت نیروی کار منعطف، خوب برانگیخته شده و بسیار ماهرانه آشکار شده است. درحال حاضر از واحد منابع انسانی انتظار می­رود که ارزشی را به سازمان بیفزاید نه اینکه فقط هزینه­ای را برای سازمان ایجاد کند.

      مهم­ترین چالش ناشی از پدیده­ی جهانی­شدن، شکسته­شدن قالب­های موجود، گسسته­شدن انحصارها و پیدایش فضای رقابتی شدید در سطح جهانی است و همه نظام­های اجتماعی برای تداوم حضور خود در عرصه­ی جهانی ناگزیر خواهند بود در جهت تأمین الزامات رقابتی­شدن و کسب مزیت رقابتی لازم تلاش کنند      جهانی­شدن به پذیرش این نکته اشاره دارد که گوناگونی فرهنگی بر سبک و سیاق مدیریت اثر می­گذارد، به مزایای رقابتی شرکت­های جهانی کمک می­کند و نیز هرچند ممکن است به ­طورتئوریک جهانی­شدن کارآمد همزمان با استفاده ازتئوری­های مدیریتی متناقض به­نظر برسند، اما سبب یافتن نگرش­های کارآمد مدیریتی می­شوند. مدیریت منابع انسانی جهانی برای تربیت و مدیریت بر کارکنانی که در بخش­های استراتژیک و عملیاتی با تناقضاتی مواجه هستند و نیز برای کسانی که توانایی مدیریت­کردن بر فرهنگ­های گوناگون را دارند، قالب سازمان­یافته­ی مناسبی ارائه می­کند. توسعه­دادن و مدیریت­کردن بر سازمانی جهانی، موجب توسعه در مدیریت بر کارکنانی می­شود که می­توانند با نگرش جهانی بیندیشند، هدایت کنند و عمل نمایند، کسانی که به همان اندازه­ی مهارت­های جهانی، دارای ذهنیتی جهانی هستند. به­ منظور ایجاد مؤسسه­ای جهانی به تعداد فراوانی مدیر و متخصص نیاز است. فرآیند جهانی­شدن نیازمند تغییر فکری فزاینده­ای درباره­ی نقش و ابزارهای مدیریت منابع انسانی در بخش دولتی است.

محقق در این تحقیق در پی پاسخگویی به این سؤال اساسی است که چالش­های فراروی مدیریت فناوری­های نوین اطلاعاتی در جهان کدامند؟ و با توجه به عصر جهانی­شدن چه راهبردهائی را می­توان جهت  مدیریت بهینه­ی فناوری­های نوین اطلاعاتی در جهان تدوین و ارائه  نمود؟

      در راستای پاسخ به سؤالات فوق و به منظور طراحی الگو جهت مدیریت فناوری­های نوین اطلاعاتی در کشور در این تحقیق با توجه به ابعاد پنج­گانه­ی اجتماعی ، فرهنگی، مدیریتی، سیاسی و اقتصادی و زیرساخت­ها، الگوی مدیریت بهینه­ی فناوری­های نوین اطلاعاتی در جهان تدوین، طراحی و ارائه می­شود .

مفهوم جهانی‌شدن

هیچ اتّفاق‌‌ نظری بین دانشمندان در مورد تعریف دقیق جهانی‌شدن یا تأثیر آن بر زندگی و رفتار ما وجود ندارد. برخی از دانشمندان کوشیده‌اند جهانی‌شدن را به عنوان مفهومی اقتصادی تعریف کنند؛ در حالی که جمعی دیگر به تبیین این مفهوم در چارچوب کلّ تحولات فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و زیست‌محیطی اخیر پرداخته‌اند.

      به گفته­ی رابرتسون مفهوم جهانی­شدن تا اوایل یا شاید اواسط دهه­ی 1980 اعتبار علمی چندانی نداشت و کاربرد آن از اواسط دهه­ی هشتاد آغاز شد و از آن به بعد این مفهوم جنبه­ی جهانی پیدا کرد (رابرتسون، 1372: 12). جهانی‌شدن، ‌واژه­ای است که به عنوان روندی از دگرگونی که از مرزهای سیاست و اقتصاد فراتر می‌رود و علم،‌ فرهنگ و شیوه­ی زندگی را نیز در برمی‌گیرد،‌ استفاده می‌شود. جهانی‌شدن پدیده‌ای چندبعدی و قابل تسری به جنبه‌های گوناگون اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، حقوقی، فرهنگی، نظامی و فناوری و هم­چنین عرصه‌های دیگری چون محیط‌زیست است.

      از نظر گیدنز[3] ، جهانی‌شدن این‌گونه تعریف می‌شود: تشدید روابط اجتماعی در سراسر جهان که مکان‌های دور از هم را چنان به هم مرتبط می‌سازد که رخدادهای هر محل را؛ اما حوادثی است که کیلومترها دورتر به وقوع می‌پیوندند (ویلیامز، 1379: 138).

      کوفی عنان نیز در این مورد با رابرتسون همنواست و معتقد است: در این دوره­ی جدید، در آستانه­ی قرن بیست­ویکم و جهانی‌شدن، اقدام‌های مردم، پیوسته ـ ولو اغلب ناخواسته ـ بر زندگی کسانی که بسیار دور از آنها زندگی می‌کنند، تأثیر می‌گذارد. جهانی­شدن فرصت‌های بزرگی پدید می‌آورد، اما در حال حاضر گرچه منافع آن بسیار ناموزون توزیع می‌شود ولی هزینه‌های آن را همه می‌پردازند. بنابراین چالش اصلی ما امروز این است که کاری کنیم که جهانی‌شدن به نیرویی مثبت برای همه­ی مردم جهان تبدیل شود، نه آنکه میلیاردها نفر در تیره‌بختی رها شوند. در جهانی‌شدن فراگیر، تلاش وسیع‌تری لازم است تا آینده‌ای مشترک بر مبنای انسانیت مشترک، با تمام تنوعی که دارد خلق شود (عنان، 1380: 7).

امانوئل ریشتر جهانی‌شدن را شکل‌گیری شبکه‌ای می‌داند که طی آن اجتماعاتی که پیش از این، دورافتاده و منزوی بودند، در وابستگی متقابل و وحدت جهانی ادغام می‌شوند (سید نورانی، 1379: 158).

      مانوئل کاستل با اشاره به عصر اطلاعات[4]، جهانی‌شدن را ظهور نوعی جامعه­ی شبکه‌ای می‌داند که در ادامه­ی حرکت سرمایه‌داری،‌ پهنه­ی اقتصادی، جامعه و فرهنگ را در بر می‌گیرد (قزلسفلی، 1379: 144).

      آن­هایی که جهانی­شدن را به طور کلی از بعد فرهنگی، سیاسی و اقتصادی می­نگرند، معتقدند که جهانی‌شدن، عبارت است از برقراری روابط متنوع و متقابل بین دولت­ها و جوامع که به ایجاد نظام جهانی کنونی انجامیده است و نیز فرآیندی است که از طریق آن، حوادث، تصمیمات و فعالیت­ها در یک بخش از جهان،‌ می‌تواند پیامدهای مهمی برای سایر افراد و جوامع در بخش­های دیگر کره زمین داشته باشد. به عبارتی دیگر فاصله­ی مکانی و زمانی ملت­ها و دولت­ها به واسطه­ی رشد تکنولوژی­های امروزی کم شده است.

 

ابعاد جهانی‌شدن

  • بعد اقتصادی

تحولات مربوط به جهانی‌شدن، بیش از همه در حوزه­ی اقتصاد انجام گرفته است. تعمیق وابستگی متقابل بین اقتصادهای ملّی، یکپارچه‌شدن بازارهای مالی، گسترش مبادلات تجاری به همراه مقررات‌زدایی و از میان برداشتن تعرفه‌ها و ضوابط حمایتی بازرگانی و ایجاد نهادهایی مانند سازمان تجارت جهانی با هدف گسترش و تسری تجارت بین‌المللی، از جمله نمودهای جهان‌گرایی اقتصادی است.

      اگرچه ادغام اقتصادی، تحولی نو نیست امـّا تحولات ساختاری موجب تغییراتی کیفی در سازماندهی بازار جهانی از تجارت بین‌المللی به سوی تولید بین‌المللی شده است و چنان که کرک پاتریک می‌گوید: «بین‌المللی شدن فعالیت­های اقتصادی پدیده جدیدی نیست ... امـّا رشد هم­گرایی و یکپارچگی بین‌المللی، از لحاظ کیفی با گسترش اولیه­ی تجارت بین‌المللی کاملا تفاوت دارد چرا که ویژگی آن تشدید پیوندهای اقتصادی ـ غالباً در سطح کارکردی ـ در ورای مرزهای ملّی است» (کومسا، 1378: 182).

      بعد اقتصادی جهانی‌شدن، از آن رو اهمی‍ّت دارد که در نظام سرمایه‌داری که سودای رهبری جهان کنونی را در سر دارد، سیاست و فرهنگ تا حد زیادی تحت تأثیر سیاست­گذاری‌های اقتصادی قرار دارند و برنامه‌ریزی‌های این دو حوزه، چنان است که روند شکوفایی تجارت و رونق بازارها و جذب حداکثر سود تسهیل گردد.

  • بعد سیاس‍‍‍ی

برجسته‌ترین نمونه‌های جهان‌گرایی در بعد سیاسی که در سه دهه­ی گذشته شاهد آن بوده‌ایم، عبارتند از:

الف. منزوی شدن و حذف نظام­های مخالف سرمایه‌داری و بازار آزاد: این کار از طریق محاصره­ی نظامی و اقتصادی اردوگاه شرق صورت می‌گرفت و سرانجام موجب فروپاشی نظام شوروی و سقوط دیوار برلین در 1989 شد. از آن پس، کشورهای سرمایه‌داری با استفاده از راهکارهایی چون گسترش ناتو به شرق اروپا، جذب اقمار شوروی سابق در اروپای شرقی، ادامه­ی محاصره و اعمال محدودیت‌ها بر ضد روسیه و چین، وادار ساختن این دو کشور به انجام اصلاحات سیاسی و اقتصادی و گشودن بازارهایشان به روی جهان غرب، کوشیده‌اند آنها را با بلوک سرمایه‌داری آشتی دهند و آخرین بقایای کمونیسم را از صفحه­ی سیاسی عالم محو سازند.

ب. تغییر نظام­های حکومتی کشورهای جهان سوم، از حکومت­های خودکامه به نظام­های دمکراتیک: این تحول شامل دوستان آمریکا نیز می‌شود. صدور ایده­ی لیبرالیسم و پلورالیسم به جهان سوم اولاً باعث یکدست­شدن حکومت­ها و هماهنگی بیشتر آن­ها با سرمایه‌داری جهانی می‌گردد، ثانیاً به سبب وابسته شدن این حکومت­ها به آرای عمومی که عاملی ناپایدار و تحت تأثیر تبلیغات غرب است، روحیه­ی اسقلال‌طلبی و غرب‌ستیزی در جهان سوم فروکش خواهد کرد و بازارهای بیشتری برای ورود کالا و سرمایه­ی کشورهای صنعتی فراهم خواهد آمد، زیرا این­گونه کشورها اشتیاق بیشتری برای برقراری رابطه­ی سیاسی و اقتصادی با غرب از خود نشان می‌دهند. به گفته هانتینگتون، بین سال­های1974 تا 1990، نظام­های حکومتی بیش از 30 کشور در جنوب و شرق اروپا، آمریکای لاتین و شرق آسیا، از نظام­های اقتدارگرا به نظام­های دموکراتیک تغییر یافته‌اند (پوپویچ و سرجیوتی، 1378: 70).

ج. ایجاد نیروی واکنش سریع در آمریکا که نوعی پلیس ضدشورش بین‌المللی محسوب می‌گردد: استفاده از تحریم­های اقتصادی از طریق سازمان ملل یا به شکل خودسرانه، ایجاد فشار سیاسی و تبلیغی از طریق  سازمان­هایی مانند عفو بین‌الملل و حقوق بشر و حتـّی لشکرکشی نظامی برای مقابله با کشورهایی نظیر کوبا، لیبی، ایران، کره شمالی و سوریه که نظم تحمیلی مورد نظر غرب را برنمی‌تابند. این‌گونه کشورها که از دیدگاه نظام‌های سرمایه‌داری یاغی و متمرّد محسوب می‌شوند باید با سایر جهان هماهنگ گردند.

  • بعد فرهنگی

اکنون رسانه‌های تصویری سراسر عالم، روزانه اخبار و گزارش­هایی مشابه پخش می‌کنند. مطالب آموزشی در دبستان­ها و دانشگاه­های چین و اندونزی، بسیار شبیه همان چیزهایی است که در اروپای غربی آموزش داده می‌شود. بینندگان مسابقات ورزشی، گاه به چند میلیارد نفر می‌رسند و عمدتاً احساسات یکسانی را از خود بروز می‌دهند. جوانانی که در چنین فضایی، در گوشه و کنار جهان پرورش می‌یابند، تلقیـّات و آرزوهای همانندی دارند و هر روز که می‌گذرد تعصبات قومی و مذهبی کم‌رنگ­تر می‌شوند. فرهنگ مسلّط، فرهنگی تکثرگرا و طرفدار تساهل و تسامح است که تنها کام دل گرفتن از لذایذ دنیوی و مواهب مادی را تبلیغ می‌کند. آن‌چه مایه شگفتی است این است که مبلغان این فرهنگ همسان‌ساز و بی‌مهار،‌یعنی رسانه‌ها و شبکه‌های اطلاعاتی گسترده، تنها در انحصار سازمان­هایی معدود قرار دارند که متولیـّانشان، تعلّقات و تعصّبات نژادی و مذهبی خود را از یاد نبرده‌اند.

      جنبه‌های منفی این همسان‌سازی فرهنگی، چنان اسف‌انگیز است که حتّی فیلسوف لیبرالی مانند کارل پوپر از این که همه­ی مردم خواستار مشاهده خشونت‌های بیشتری از صفحه تلویزیون هستند،‌ شکوه می­کند و‌ می‌گوید: تلویزیون نسل بشر را فاسد می‌کند و کودکان را در سراسر جهان طرفدار خشونت بار می‌آورد (پوپر، 1376: 75).

  • بعد فنی

در حوزه­ی فنی و تکنولوژیکی از وقوع انقلاب صنعتی سوم سخن می­رود. انقلاب صنعتی اول در قرن هجدهم تحولی در تکنولوژی تولید بود. انقلاب صنعتی دوم در نیمه­ی دوم قرن نوزدهم رخ داد و تحولی در تکنولوژی توزیع و ارتباط ایجاد کرد. اینک انقلاب صنعتی سوم در پایان قرن بیستم همان­طور که در بعد فرهنگی هم به آن اشاره شد، تحولاتی اساسی در حوزه­ی ارتباط، مصرف و اطلاعات به همراه آورده است. تکنولوژی اطلاعاتی شامل شبکه­های اطلاعاتی کامپیوتری، کمیّت و کیفیت اطلاعات قابل دسترسی را به شیوه­ای انقلابی و بی­سابقه دگرگون ساخته است. تحول مشابهی از لحاظ سرعت انجام مراودات و بازرگانی بین­المللی رخ داده و تکنولوژی ماهواره­ای موجب ظهور رسانه­های الکترونیکی در سطح جهانی شده است. در نتیجه این تحولات، فاصله مکانی و جغرافیایی معنای خود را از دست می­دهد و حوزه عمومی مشترکی در سطح جهانی پدیدار می­شود که همگان به نحو فزاینده­ای به مسائل و موضوعات آن علاقه­مند می­گردند. این همان چیزی است که برخی از نویسندگان آن را «دهکده­ی جهانی الکترونیکی» نامیده­اند (نش، 1380: 11).

جهانی­شدن و جامعه اطلاعاتی

دانیل بل[5] جامعه­شناس در سال 1973 ظهور جامعه­ای را به نام «جامعه­ی پساصنعتی» پیش­بینی کرد. او حرکت بشر را از تأکید بر تولید کارخانه­ای و صنعتی به پردازش و آمایش، بازچرخه و خدمات مدنظر قرار داد. اشاره به این نکته جالب است که هرولد اینیس[6]، اقتصاددان و تاریخ­نگار کانادایی، در 1951 به این نکته پی برد که آنچه در حال رخ دادن بود، فراتر از تبدیل شدن جامعه­ی صنعتی به پساصنعتی است.

      در فرآیند جهانی­شدن فاصله مفهوم دیگری می­یابد و از حالت مکانی و زمانی خارج می­شود و ماهیت عملکردی به خود می­گیرد. به میزانی که سطح توانمندی­های اطلاعاتی افراد افزایش یابد، از حاشیه که در یک فاصله­ی فضایی است خارج شده و به متن جهانی بودن داخل می­شوند، اعم از اینکه در چه مکان و چه موقعیت جغرافیایی و یا چه فضای ملی باشند و به همین نسبت نیز کثرت­گرا می­شوند. دلیل اصلی کثرت­گرایی فزاینده­ی دوره­ی پست­مدرن، اتحاد آن با تکنولوژی معاصر است که در قالب جهان اطلاعاتی شبانه­روزی ظاهر شده و جانشین جهان مدرن شده است. جهان به عصر جدیدی از نظام فرهنگی ـ اجتماعی وارد می­شود که آن را جامعه اطلاعاتی می­نامند (پیشگاهی­فرد،1380).

      واژه­ی جهانی­شدن نخستین بار برای طرح تحولاتی که در عرصه­ی فعالیت­های اقتصادی پدید آمده بود، مطرح گشت. ارتباطات فوق قلمروی، طی مرحله­ی آغازین جهانی­شدن با گسترش خط تلگراف و کوتاه شدن فاصله­ها از دهه­ی 1850، ارتباطات تلفنی برون­مرزی و ارتباطات رادیوئی از دهه­ی 1890 و حمل و نقل هوایی بین قاره­ای از 1919 شکل گرفته است. یکی از پیشرفت­های چشمگیر معاصر در جهانی­شدن در زمینه­ی ارتباطات الکترونیکی رخ داده است. یکی از علل آن، این است که زیربنای مربوط به آن بسیار توسعه یافته است، کابل­های فرااقیانوسی از سال 1956 شروع به کار کرد و امکان ارتباط مستقیم تلفنی میان بیش از 200 کشور جهان را برقرار کرد؛ از اواخر دهه­ی 1980 اینترنت به عنوان «ابرشبکه» فراجهانی آغاز شد و در دهه 1990 گسترش فوق­العاده­ای پیدا کرد (شولت، 1382).

      یکی از اثرات روشن جهانی­شدن اطلاعات، وجود یک گرایش به سمت هماهنگ­سازی یا استانداردسازی قوانین مالکیت معنوی در جهت حمایت بیشتر می­باشد. هرچند که این گرایش ممکن است به اثرات مثبت اقتصادی مربوط باشد، ولی متون چند سال اخیر این نکته را مطرح می­کنند که اصولاً این اثرات می­تواند برای ملّت­های تولیدکننده مالکیت معنوی و شرکت­های فراملیتی سودمند باشند. این کار همچنین ممکن است حاکمیت دولت­ها را به­واسطه­ی توانایی و قدرت نهادهای خصوصی کاهش دهد. روزنبرگ (2005) جهانی­شدن را تفکر غالب دهه­ی 1990 می­داند. در علوم اجتماعی این مفهوم به این دلیل به وجود آمد تا اعلان کند که   به­هم­پیوستگی روابط اساساً ماهیت اجتماع انسانی را تغییر می­دهد و یک نظام حکومت جهانی چندلایه و چندجانبه جایگزین نظام دولت مقتدر شده است. درطول دهه­ی 1990، فعالان، سیاستمداران ، روزنامه­نگاران و دانشمندان شاهد رشد سرمایه­داری اقتصادی، ظهور تکنولوژی­های اطلاعاتی و ارتباطی، برتری فزاینده­ی سازمان­های بین­المللی و تجدید حیات مباحث حقوق بشری جهانی بودند و بسیاری از آنان بر این باورند که جهان در حال آغوش گشودن به شکل نوینی از به­هم­پیوستگی است که چند­لایه بودن و نظام چندجانبه­ی حکومت جهانی در حال ظهور، از ویژگی­های آن می­باشد.

ضرورت به­کارگیری فناوری اطلاعات در جامعه اطلاعاتی

شواهد نشان می­دهد که به­کارگیری فناوری اطلاعات در میان کشورهای توسعه­یافته و در حال توسعه در حال گسترش است. مطالعه­ای که از سوی مک مولن[7] در 1996 و در کشور کانادا انجام شد، مؤید این رشد است. مطالعه در سه مقطع زمانی 85-1980؛ 91-1986؛ 94-1991 انجام شد و نتایج نشان داد که در مقطع اول 16% و مقطع دوم 37% و مقطع سوم 43% از کارکنان در کارشان تحت تأثیر فناوری اطلاعات قرار گرفته­اند. فناوری اطلاعات می­تواند از سوی افراد، گروه­های کاری و سازمان­ها به صورت اشتراکی به کار گرفته شود. مدیران از فناوری اطلاعات به منظور تسهیل وظایف مدیریتی مانند طراحی سازمان، تدوین استراتژی­ها و تصمیم­گیری استفاده می­کنند (صرافی­زاده، 1383: 12). شکل 1 چهارچوب مناسبی را برای فناوری اطلاعات و کاربردهای آن ارائه می­دهد.

 

سازمان­های دولتی                          سازمان­ها                               گروه­های کاری                        افراد

             فناوری در حال تغییر

- پردازش تعاملی

- پردازش تصمیمات

- سیستم­های پشتیبانی تصمیمات گروهی

- سیستم­های اطلاعات مدیران اجرایی

- سیستم­های پشتیبانی پرسنل

- سیستم­های بین سازمانی

- ارتباطات

- شبکه­ها

- پایگاه داده­ها

         وظایف مدیریتی

- طراحی سازمان

- تدوین استراتژی

- هدایت و کنترل

- تصمیم­گیری

- شکل­دهی به ارتباطات سازمان

- گزارش­گیری

- طراحی خدمات و محصول

- طراحی و مدیریت فرایند کسب و کار

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

           شکل شماره 1- چارچوبی برای فناوری اطلاعات و چهارچوب­های آن (صرافی­زاده ،1383: 13)

فناوری اطلاعات و ارتباطات، ابزار عصر اطلاعات

امروزه اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور افزایش سرعت و دقت فعالیت­های مختلف سازمان­ها و ارتباط اجزای مختلف آن با یکدیگر و در نتیجه بالابردن بهره­وری آن­ها به روشنی مشخص شده است. خصوصاً سازمان­هایی که بخش­های مختلف آن در مناطق جغرافیایی پراکنده و دور از یکدیگر قرار گرفته­اند و یا مؤسساتی که موظف به انجام کارهای متنوع و متعدد هستند، بسیاری از مشکلات خود را از طریق این تکنولوژی­ها رفع می­کنند. انقلاب اطلاعات و ارتباطات، یکی از اصطلاحاتی است که با رشد تکنولوژی­های اطلاعاتی در کنار انقلاب صنعتی مفهوم پیدا کرده است. همان­گونه که در اثر انقلاب صنعتی، مجموعه­ای از کارخانه­ها، ابزار، ماشین­آلات، اتومبیل­ها و غیره به کمک انسان آمدند و بسیاری از کارهای بدنی او را بر عهده گرفتند، انواع محصولات تکنولوژی اطلاعات نیز شامل سخت­افزارها و نرم­افزارهای کامپیوتری، شبکه­های مخابراتی، سیستم­های ماهواره و غیره برای کمک به آن دسته از مسائل انسان که با اطلاعات سر و کار دارند به وجود آمده و توسعه یافتند.

      کاربردهای این تکنولوژی­ها شامل انواع محاسبات و پردازش­های روزمره، تجارت، اطلاع­رسانی، مسائل علمی، مدیریت، ارتباط مستقیم از راه دور و غیره می­باشد. تجارب گوناگون سازمان­های مختلف در سطح دنیا نشان می­دهد که تکنولوژی اطلاعات به راحتی بسیاری از مشکلات سیستم­های اطلاعاتی را رفع می­کند. تکنولوژی اطلاعات قابلیت­های زیادی در رفع مشکلات سازمان­ها دارد که از جمله­ آن قابلیت­ها و مزایا می­توان به افزایش دقت اشاره کرد؛ چرا که در مشاغل مبتنی بر انسان، دقت انجام کار متغیر است، در حالی که تکنولوژی اطلاعات دقتی بالا و ثابت را تأمین و تضمین می­کند. در انواع فعالیت­های پردازشی و محاسباتی، دقت کامپیوتر به مراتب بیشتر از انسان است. افزایش سرعت به عنوان یکی دیگر از مزایای تکنولوژی اطلاعات می­باشد؛ محاسبه و پردازش سریع اطلاعات و انتقال فوری آن، زمان جستجو و دستیابی سریع به اطلاعات را نیز فراهم می­کند. یکی دیگر از مزایای تکنولوژی اطلاعات، کاهش اندازه­ی فیزیکی مخازن اطلاعات می­باشد، چراکه با توسعه تکنولوژی اطلاعات و به­کارگیری آن، دیگر لزومی به حمل و نگهداری حجم زیادی از کتاب­های مرجع تخصصی وجود ندارد. به راحتی می­توان در هر دیسک فشرده، اطلاعات چندین کتاب را ذخیره نمود. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی قم، از جمله مراکزی است که به انجام این وظیفه مشغول است. استفاده از تکنولوژی اطلاعات، شفافیت در انجام کارها را افزایش می­دهد و بسیاری از واسطه­ها را حذف می­کند. این دو مزیت کلیدی منجر به رفع برخی از فسادهای اداری خصوصاً در سطوح پایین می­شوند. به کمک تکنولوژی اطلاعات، بسیاری از استعلام­ها، مراجعات افراد و غیره از طریق شبکه­های کامپیوتری و به صورت خودکار انجام می­گیرد. بنابراین می­توان به صورت 24 ساعته در شبانه­روز و هفت روز هفته از آن بهره گرفت. مخابرات، تلفن، تله­کنفرانس، ویدیوکنفرانس و همچنین سیستم­های همکاری مشترک EDI و غیره نمونه­هایی از کاربردهای تکنولوژی اطلاعات در این زمینه هستند. با توجه به موارد فوق، به خصوص افزایش سرعت که باعث انجام تعداد کار بیشتر می­شود و انجام کار تمام­وقت، بهره­وری سیستم افزایش می­یابد و در نتیجه باعث کاهش مقدار زیادی از هزینه­ها می­گردد (قاضی­نوری، 1383: 87).

جهانی­شدن و چشم انداز توسعه­ی جامعه اطلاعاتی

انقلاب ارتباطات و اطلاعات به سرعت اقتصاد، فرهنگ و سیاست جهان را دستخوش دگرگونی می­کند و جهان را عملاً به یک "دهکده­ی جهانی" تبدیل می­کند. رخدادهایی که در هر گوشه­ی این سیاره رخ می­دهد، در کمترین زمان به سراسر جهان مخابره می­شود. تصمیمات و کارهای اقتصادی، بیش از پیش از پیامدهای جهانی برخوردار شده اند. اطلاعات و ارتباطات چنان به سرعت درون اقتصاد و جامعه انسجام می­یابند که جهانی­شدن و ظهور جوامع اطلاعاتی، واقعیتی اجتناب­ناپذیر جلوه می­کند. با این حال، همه­ی ملت ها،گروه ها و افراد به طور هماهنگ و برابر در مزایای جهانی شدن و فناوری­های اطلاعاتی سهیم نیستند. از این رو، در سراسر جهان درباره­ی امید به ایجاد طبیعتی آرمانی و بیم از افزایش شکاف دیجیتالی بحث­های داغی درگرفته است که نوید دنیایی موفق و آرام را می­دهد و هراس از برخوردهای مدنی و فرهنگی را برمی­انگیزد. به نظر من، واقعیت در همین نهفته است. بی­شک، فناوری اطلاعاتی نیروی قدرتمندی به شمار می­آید، اما معتقدم که قوه­ی ابتکار انسان قوی­تر است و شیوه­ی به­کارگیری فناوری اطلاعاتی در حل مشکلات و مسائل از اهمیت بسزایی برخوردار است.

      دانش، قدرت محسوب می شود. همیشه همینطور بوده است، چه در دوران ما قبل تاریخ که از آتش و سنگ به عنوان ابزار استفاده می­شد و چه در عصر مدرن علوم هسته­ای و فضایی و فناوری­های مربوط. با وجود این ویژگی مثال­های فوق در قدرت یا دانش نهفته نیست، بلکه ریشه در این واقعیت دارد که چون تعداد نسبتاً معدودی از مردم از دانش برخوردار بودند، پس به توانایی و اختیار دست می­یافتند.

      انسان به تنهایی قادر به تولید دانش، تفکر مجرد و انتزاعی و ساخت ابزار و فناوری است. دانش از طریق ارتباطات و اطلاعات با دیگران تقسیم می­شود. بنابراین، توانایی نظارت بر اطلاعات و ارتباطات، رمز قدرت به شمار می آید. بشر در طول تاریخ، از این ظرفیت برای تولید دانش و تقسیم مزایای آن برای دفع دشمن، جست و جوی غذا، کسب ثروت، تنظیم روابط انسانی و غیره بهره برده است.

      فاصله­ی چشمگیری میان کشورهای صنعتی و کشورهای در حال توسعه وجود دارد. حدود 80 درصد جمعیت جهان در کشورهای درحال توسعه زندگی می­کنند. سهم آنان از درآمد و مصرف منابع جهان،کمتر از 20 درصد است. تقسیم بندی دیجیتالی، شگفت­آورتر است. سهم کشورهای در حال توسعه از اینترنت، فقط 10 درصد است.

      در ایالات متحده، 56 درصد بزرگسالان به اینترنت دسترسی دارند، حال آن که در کشورهای در حال توسعه، فقط 23 درصد یا حتی کمتر، به اینترنت متصل هستند. در تمامی افریقا، فقط 14 میلیون خط تلفن وجود دارد که کمتر از نیویورک یا توکیو است. یک سوم مردم جهان حتی یک بار در طول عمرشان تماس تلفنی برقرار نکرده­اند. درآمد روزانه­ی یک پنجم مردم جهان، فقط یک دلار است.

      طبیعتاً در وضع موجود، برخی با حرارت درباره­ی اولویت نیازهای اساسی همچون آب آشامیدنی سالم، غذای کافی، مسکن، امکانات پزشکی و آموزش نسبت به تلفن و رایانه بحث می­کنند اما همان­طور که «وینود توماس[8]»  نایب رییس بانک جهانی  به درستی خاطر نشان می­سازد، صحبت بر سر انتخاب میان پنی­سیلین یا پنتیوم نیست. قدرت انقلاب اطلاعاتی، دقیقاً در این نکته نهفته است که باعث ارائه­ی کارآمدتر و مبتکرانه­تر خدمات اولیه می­شود. عدم به­کارگیری فناوری­های فوق برای اقشار تهیدست، کمابیش هزینه­ی سنگین و روزافزونی را دربردارد، زیرا به مفهوم از دست­رفتن فرصت­های اقتصادی و افزایش نابرابری در میان کشورهای درحال توسعه است، درحالی­که مناطق روستایی، منزوی­تر و عقب­مانده­تر باقی می­مانند.

      همانطورکه قبلا اشاره شد، به مدد "فشار" کشورهای توسعه یافته وکشش کشورهای در حال توسعه، فناوری­های اطلاعاتی به سرعت در حال گسترش هستند. در حالی­که شمار کاربران در آسیا، افریقا و سایر کشورهای در حال توسعه افزایش می­یابد، غالباً حرکت جریان اطلاعات به سوی خارج از ایالات متحده است نه به سمت داخل.60 درصد از دارندگان اینترنت در ایالات متحده بودند و پایگاه 100 وب سایت پرطرفدار  در سال 2000 و بهره برداری از فناوری ارتباطات و اطلاعات در کشورهای در حال توسعه نیز در این کشور بود.

      با این حال، با وجود محدودیت کنونی گسترش فناوری اطلاعات و کامپیوترهای شخصی در کشورهای در حال توسعه­ای چون هندوستان، افراد زیادی با بهره­برداری مبتکرانه از همین امکانات محدود، به فناوری اطلاعات دسترسی یافته­اند و از مزایای آن سود می­برند.

      هندوستان جایگاه مناسبی در حیطه­ی توسعه­ی نرم­افزار رایانه و ارائه­ی خدمات برای خود یافته است. در دنیای تجارت آزاد، کسانی که بتوانند از فناوری اطلاعات بهره ببرند، از مزایایی چون کارایی افزون­تر، تولید افکار، محصولات و خدمات جدید برخوردار می­شوند. با اینکه پیشرفت فناوری اطلاعات منجر به کاهش تقاضای نیروی کار در زمینه­ی مهارت­های سنتی می­شود، اما خالق امکانات جدیدی نیز خواهد بود. تمامی کشورهای جهان، نیاز مبرمی به برنامه­نویسان هندی دارند. خدمات حمایت از مشتری و خدمات پزشکی، فرصت­های شغلی تازه­ای را برای زنان و مردان جوان و تحصیل­کرده­ی انگلیسی در هندوستان پدیدآورده­ است. بدین ترتیب، یک منشی در منطقه­ی چنای برای پزشکی در ایالات متحد یا کانادا کار می­کند. همین مسئله درباره­ی خدمات حمایت از مشتری نیز مصداق دارد. مشتریان در ایالات متحده، کانادا، انگلستان با 1 تماس می­گیرند و مرکز خدمات - هر نقطه­ی دیگر جهان، بدون پرداخت هیچ هزینه­ای، با پیش­شماره­ی800 حمایت از مشتری در بنگلور، پاسخ می­دهد. اما مزایای فناوری ارتباطات و اطلاعات نباید در انحصار کشورهای توسعه یافته­ی غربی یا نخبگان تحصیلکرده­ی آن­ها باقی بماند، بلکه باید در اختیار فقرا نیز قرار گیرد. راهبرد مبتکرانه برای"دستیابی" و کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات، در اجرای سریع آن نهفته است. بهره­برداری فقرای ساکن در روستاها از مزایای فناوری ارتباطات و اطلاعات ، چندین سال به طول می­انجامد و شاید هرگز به وقوع نپیوندد. شاید فناوری ارتباطات و اطلاعات نیز مانند سایر فناوری­ها  تا زمانی که به طور فعال در خدمت قشر وسیعی از مردم درنیاید، در انحصار نخبگان جامعه باقی بماند. به عنوان مثال، رادیو، تلفن و تلویزیون تا مدت­ها در بخش متمدن هندوستان، نماد تجدد  و منزلت اجتماعی به شمار می­رفت. اما، با آمدن دستگاه­های ترانزیستور، دفاتر تلفن عمومی تلویزیون­های کابلی، همه چیز به سرعت دستخوش دگرگونی شد. به عنوان مثال، امکان مشاهده­ی گزارش زنده­ی شبکه­ی تلویزیونی سی.ان.ان از "جنگ خلیج" در هتل­های پنج ستاره­ی دهلی نو، شگفتی تمامی صاحب­نظران هندی را برانگیخت. سپس دوستان و همسایگانشان را مطلع کردند و بدین ترتیب، فیلم­های ویدیویی و برخی از کانال­های ماهواره  به­وسیله­ی دیش ها  به منازل هندی­ها راه یافت.

      این مسئله، منجر به افزایش شتاب تولید تلویزیون و سایر فعالیت­های رسانه­ای مربوط شد. در حال حاضر، حدود سی هزار اپراتور کابلی که هریک بین 200 تا 500 مشتری دائمی دارند، حدود 30 میلیون نفر را در شهرهای بزرگ و شهرستان­های کوچک، تحت پوشش قرار داده­اند.

      در بسیاری از ایالات هندوستان، طرح­هایی برای رایانه­ای­کردن پیشینه­ی زمین­های کشاورزی در جریان است. هنگامی که این طرح­ها اجرا شوند، روستاییان دیگر نیازی به مؤسسه­ی قدیمی که باعث ایجاد ناراحتی، تأخیر و فساد شده است، نخواهند داشت، زیرا می­توانند با مراجعه به کیوسک­های فناوری اطلاعات از جزییات مالکیت خود بر زمین آگاه شوند. در حال حاضر، پیشرفت­های قابل ملاحظه ای در ایالاتی چون کارناتکا، آندراپرادش و ماریاپرادش صورت گرفته است. چند طرح نیز با موفقیت از بوته­ی آزمایش خارج شده­اند.

      تمامی روستاهای هندوستان مجهز به خط تلفن هستند. دفتر پستی روستا و یا چند جوان مبتکر   تحصیل­کرده با برپایی کانون­های اطلاع رسانی، درصدد جامه­ی­عمل­پوشاندن به امکانات فنی هستند. آن­ها می­توانند امکان دسترسی به تلفن، رایانه و اینترنت را فراهم سازند و حتی با قیمتی مناسب، پیام­های الکترونیکی و صوتی را در منزل روستاییان تحویل دهند. درنتیجه، باب امکانات بی­شمار ارتباطات باز می­شود که خود انقلابی است در اطلاع­رسانی وارتباطات. روستاییان به پیشینه­ی مالکیت خود برزمین، اطلاعات در زمینه­ی قیمت محصولات و جدیدترین شیوه­ها و فنون افزایش بهره­وری دست می­یابند و امکان صحبت با پسر/دختر خود را در روستا، شهر یا کشور دیگر  به طرق گوناگون  پیدا می­کنند. مردم فقط زمانی به فناوری اطلاعات روی می­آورند که متقاعد شوند در زندگی­شان مفید واقع خواهد شد .بزرگ­ترین تنگنایی که در مسیر گسترش اینترنت در نواحی روستایی وجود دارد، فقدان خدمات اطلاع­رسانی متناسب با نیازهای مردم روستایی است. چالشی که در برابر برنامه­نویسان رایانه و سازندگان نرم افزار وجود دارد، تعیین نیازهای مردم و ارائه­ی راه حل متناسب است. اگر این اتفاق به وقوع بپیوندد، نیازی به کمک دولت نیست.

      توسعه­ی فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطاتی، فرصت­های بسیاری برای کسانی که هنوز طعم انقلاب صنعتی را نچشیده­اند، فراهم آورده است. کشورهای در حال توسعه به موازات رویارویی با چالش­های جهانی­شدن در بازار جهانی که همراه با آزادسازی و خصوصی­سازی صورت می­گیرد، باید گوشه­ی چشمی نیز به فقرای مناطق شهری و روستایی داشته باشند.

      اکنون با بهره­برداری مبتکرانه از فناوری­های اطلاعاتی می­توان ساکنان دوردست­ترین نقاط را نیز به     تازه­ترین اطلاعات مجهز ساخت. در اینجا دیگر مالکیت به عنوان پیش­شرط مطرح نمی­شود، بلکه رمز موفقیت در دسترسی به فناوری اطلاعات نهفته است. دستیابی به فناوری اطلاعات با کمک اپراتورها و اکنون نیز به وسیله­ی کانون­های اطلاع رسانی میسر می­شود. این گونه (PCOs) کابلی، دفاتر تلفن عمومی کاربرد هوشمندانه­ی فناوری اطلاعات، پاسخگوی نیازهای اساسی مردم در زمینه­ی بهداشت، آموزش، تغذیه و مسکن خواهد بود، به پیشرفت رفاه اقتصادی و اجتماعی کمک خواهد کرد و در این فرآیند، بهره­وری را نیز افزایش خواهد داد که این امر، دستیابی به توسعه و پیشرفت سراسری را سهولت می­بخشد.

      بنابراین بازارهای مناطق روستایی به روی تمامی انواع کالاها و خدمات گشوده می­شود و جهانی­شدن، بازار آزاد و ظهور جامعه­ی اطلاعاتی تقویت و تشدید می­شود. همین رویکرد به تنهایی موجب کسب موفقیت خواهد بود.

اهداف تحقیق

هدف اصلی تحقیق

 شناسایی و دستیابی به الگوی مدیریت فناوری­های نوین اطلاعاتی در کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی

اهداف فرعی تحقیق

شناسایی چالش­های فرهنگی پیشاروی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی

شناسایی چالش­های اجتماعی پیشاروی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی

شناسایی چالش­های مدیریتی پیشاروی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی

شناسایی چالش­های سیاسی پیشاروی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی

شناسایی راهبردهای مدیریت بهینه فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی

شناسایی راهبردهای فرهنگی توسعه­ی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی

شناسایی راهبردهای اجتماعی  توسعه­ی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی

شناسایی راهبردهای مدیریتی توسعه فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی

شناسایی راهبردهای سیاسی توسعه فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی

شناسایی راهبردهای اقتصادی و زیرساختی توسعه­ی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی

 

سؤال­های تحقیق

سؤال اصلی تحقیق

الگوی مدیریت فناوری های نوین اطلاعاتی در کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی کدام است؟

سؤال­های فرعی تحقیق

چالش­های فرهنگی پیشاروی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی کدامند؟

چالش­های اجتماعی پیشاروی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی کدامند؟

چالش­های مدیریتی پیشاروی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی کدامند؟

چالش­های سیاسی پیشاروی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی کدامند؟

چالش­های اقتصادی و زیرساختی پیشاروی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی کدامند؟

راهبردهای فرهنگی  توسعه­ی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی کدامند؟

راهبردهای اجتماعی توسعه­ی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی کدامند؟

راهبردهای مدیریتی توسعه­ی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی کدامند؟

راهبردهای سیاسی توسعه­ی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی کدامند؟

راهبردهای اقتصادی و زیرساختی توسعه­ی فناوری­های نوین اطلاعاتی کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی کدامند؟

روش تحقیق

این پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی است. از نظر روش نیز تحقیقی پیمایشی است که در پی شناسایی و دست­یابی به الگوی مدیریت فناوری­های نوین اطلاعاتی در کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی درکشور  بوده است.

فناوری های نوین اطلاعاتی و مدیریت جهانی

می­توان گفت وسایل نوین ارتباط جمعی و فناوری اطلاع رسانی، با توجه به تولید، توزیع سریع و مطلوب اطلاعات در جامعه، نقش تعیین­کننده­ای را در توسعه­ی فرهنگی کشورها داشته باشند. رسانه­ها با اتخاذ سیاست­های پویای اجتماعی و ترکیب آن با سیاست­های فرهنگی بومی، محلی و عامه­ی مردم نقش بسزایی در افزایش رشد فرهنگ دارند و به توسعه­ی همه جانبه جوامع بشری کمک نموده­اند.‏

      نقش ابزار فناوری اطلاع رسانی و رسانه­های گروهی در توسعه­ی فرهنگی‏  یکی از راه­های گسترش توسعه­ی فرهنگی در جوامع شناخت میراث فرهنگی و ارزش­های بومی و محلی آن جامعه است. به طوری که می­توان گفت فناوری اطلاع­رسانی و رسانه­ها  با ایجاد ارتباط و انتقال اطلاعات نقش تعیین­کننده ای در سرنوشت توسعه­ی همه جانبه کشورها بر عهده دارند.‏

      نگاهی به تحولات تاریخی در آستانه­ی قرن 21، نشانگر آن است که تفکر انسان تا چه حد به ابزارهای ارتباطی، از زبان به عنوان نخستین وسیله­ی ارتباطی گرفته تا ابزارهای پیچیده انتقال اطلاعات، همچون مطبوعات چاپی و الکترونیک، رادیو و تلویزیون، رسانه­های جدید الکترونیکی (تکنولوژی­های ارتباطی و اطلاعاتی جدید ماهواره ها، اینترنت، چند رسانه­ای­ها، بزرگراه­های اطلاعاتی و شبکه­های تعاملی) مدیون است. اگر این ابزارهای ارتباطی وجود نداشت، تفکر هم وجود نداشت. ارتباط نشانگر فرآیندی است که در آن، اطلاعات، عقاید و افکار مردم هم از طریق تماس مستقیم و هم از طریق مجراهای مختلف صورت می‌گیرد. به عبارتی اطلاعات از طریق ارتباط انتقال می‌یابند. در برقراری ارتباط پیوسته هدفی وجود دارد و فرد برای دریافت آگاهی بیشتر، با دیگران ارتباط برقرار می‌کند. در پرتو ارتباطات است که فرد به مهارت‌های تازه و طرز فکر رفتارهای جدید دست می‌یابد.

      "لسول"[9] وظایفى چند، نظیر مراقبت از محیط و ایجاد همبستگى بین اجزای گوناگون جامعه را در پاسخ به محیطى که در آن انتقال میراث فرهنگى از نسلى به نسل دیگر صورت می­گیرد، به عنوان وظیفه­هاى اصلى ارتباطات جمعى تلقى می-کند. در مقاله دیگر، با نام "ساخت و کارکرد ارتباطات در جامعه"، وظایف دیگرى براى وسایل ارتباطى برمی­شمارد: به نظر او "این وسایل باید به ۱. حراست از محیط، ۲. همبستگى بین اجزای جامعه در پاسخ به نیازهاى محیطى، ۳. انتقال میراث اجتماعى از نسلى به نسل دیگر، کمک کنند."

      به عقیده کارشناسان حوزه­ی مسائل فناوری بحث ارتباطات در جوامع انسانی دارای پیامدهای مختلفی است که از چند منظر می­توان آن را مورد کنکاش قرار داد. رشد و گسترش آگاهی­های سیاسی، ایجاد تحولات سیاسی در سطح گسترده، رشد افکار عمومی، توسعه­ی سیاسی و کمک به ایجاد تشکل­های مردمی و کمک به ایجاد یکپارچگی سیاسی و حرکت به سوی قانونمند شدن جوامع را از جمله پیامدهای سیاسی ارتباطات اعلام می­کنند و هم­چنین حرکت به سوی جهانی واحد و یکپارچگی فرهنگی- اجتماعی، کمک به تشکیل نهادهای مختلف اجتماعی و ایفای نقش در تغییرات فرهنگی- اجتماعی جامعه، ایجاد تغییر در مفاهیم و خرده­فرهنگ­های جوامع به نفع فرهنگ قدرتمندتر ،گسترش شهرنشینی و رشد جامعه­ی مدنی، کانالیزه کردن سلایق افراد در مسیر مورد نظر به جهت اهداف اقتصادی و تبلیغات اقتصادی خاص در جهت انتخاب کالاهای مورد نظر، تبدیل اقتصاد معیشتی به اقتصاد بازار در واحد جامعه یعنی خانوار، شکل­دادن به افکار عمومی متناسب با مقتضیات امنیتی، سیاسی و اقتصادی و ایجاد یک هویت عمیق و ریشه­دار جمعی، ایجاد حس مسئولیت و حساسیت در قبال مصالح عمومی را از دیگر پیامدهای اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و امنیتی جامعه می­دانند که به مراتب مهم­تر از پیامدهای سیاسی ارتباطات می­باشند،

      در عصر حاضر وسایل نوین ارتباطی و انتقال اطلاعات  سهم بسزایی در توسعه­ی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه داشته و نقش مهمی در حفظ و پیشرفت فرهنگ، آموزش رسمی و خود آموزی و غنی­کردن اوقات فراغت ایفا کرده است.

      ارتباطات به معنای عام، نشانگر ساختارهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در یک جامعه مشخص است. در چارچوب­ چنین ساختارهایی است که تعامل اجتماعی میان افراد و در نهایت مشارکت رخ می­دهد، در واقع  می­توان گفت: فرآیند توسعه، رابطه­ی پایداری با تعامل میان مردم و مشارکت فعال گروه­های مختلف اجتماعی دارد، این امر صورت نمی­گیرد مگر در پرتو نظام جامع ارتباطی- اطلاعاتی که می­تواند تا حد زیادی در رفع اختلاف­ها، تضادهای موجود در ارزش­ها و رفتارهای مردم و فراهم آوردن محیط مساعد برای توسعه­ی ملّی، مؤثر باشد. این پدیده در جوامع در حال توسعه یا کم رشد، به دلیل بومی نبودن و نهادینه نشدن وسایل ارتباطی مدرن و برخورد آن با وسایل ارتباط سنتی، به عنوان نیروی اجتماعی فعال، مسائل و مشکلات کم و بیش مشابهی را پدید آورده است. شناخت ابعاد این پدیده برای پژوهشگران ارتباطات در دهه­های اخیر مرزهای نوینی را گشوده است. پیوند میان ارتباطات و اطلاعات و توسعه و پیامدهای آن مورد بحث نظریه­پردازان قرار گرفته است. آنان آگاهی مردمان را از توانایی­های خود و نیز روابط حاکم بر خویش برای فراگرد توسعه­ امری اساسی می­دانند و معتقدند که این مهم از طریق اطلاعات و فناوری اطلاعات، رسانه­ها و دانش ارتباطات    امکان­پذیر است.

فناوری اطلاع­رسانی عبارتست از: شناسایی، گردآوری و پردازش اطلاعات به منظور پشتیبانی از تصمیم‎گیری. بر این اساس دانش اطلاع‎رسانی به منزله­ی شناسایی، طراحی و اجرای بهترین رویه در راستای پشتیبانی از تصمیم‎گیری است.

1-تولید و انتشار اطلاعات

در جریان تولید و انتشار اطلاعات می‎بایست محتوا، حجم، سمت و سوی اطلاعات، عوامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، قانونی و عوامل تکنولوژیکی مؤثر در آفرینش و انتشار آن را در نظر گرفت.

 2-جریان اطلاعات

چهار مرحله­ی جریان اطلاعات عبارتند از: الف ـ منبع، ب ـ فرآیند تولید ، ج ـ فرآیند توزیع، دـ فرآیند بهره‎وری

 در این فرآیند، متخصصان اطلاع‎رسانی با ارائه­ی ایده‎های تازه و طرح­های ارزنده در پیشرفت خدمات اطلاع‎رسانی نقش بسزایی دارند. اطلاع‎رسانی اساساً رشته‎ای است از همه پدیده‎هایی که در انتقال اطلاعات دخالت دارند، از تولید کننده  تا استفاده کننده؛ باید به تمام اجزای چرخه­ی انتقال اطلاعاتی ذیل پرداخت زیرا آن­ها با یکدیگر تعامل دارند و آگاهی از این تعاملات در طراحی و مدیریت کارآمد خدمات اطلاعاتی اهمیت دارد.

 3- نظام اطلاع رسانی

نظام اطلاع‎رسانی براساس 3 مقوله­ی اصلی در فرآیند اطلاع‎رسانی عبارتند از:

الف- گردآوری و تولید اطلاعات ، ب- سازماندهی اطلاعات، ج ـ اشاعه­ی اطلاعات، د- نقاط ضعف موجود در اطلاع‎رسانی

 

  • ·        نقاط ضعف در گردآوری و تولید اطلاعات

1ـ عدم اطلاع و آگاهی از نیازهای ادارات کل در هنگام جمع‎آوری داده‎ها

2ـ نبود مفاهمه و بیان مشترک در تعاریف و مفاهیم

3ـ ارائه­ی داده‎ها و اطلاعات پردازش نشده و غیرکارشناسانه

4ـ ارائه­ی اطلاعات به­روز نشده و آمارهای کهنه توسط واحدهای دیگر

5ـ نبود نگرش مثبت در مدیران نسبت به آمار و اطلاعات و در نتیجه عدم ارائه­ی داده‎های سازمان یافته و دقیق از طرف آنان

 

  • ·        نقاط ضعف در سازماندهی اطلاعات:

1ـ تداخل و عدم تقسیم دقیق وظایف

2ـ عدم همکاری ادارات کل در ارائه­ی اطلاعات دقیق، کافی و بموقع

3ـ کمبود امکانات، ابزارها، نیروی انسانی متخصص و وجود محدودیت­های مالی

4ـ ضعف جایگاه تشکیلاتی واحد اصلی تولیدکننده­ی اطلاعات و مدیریت منابع اطلاعات

 

  • ·        نقاط ضعف در اشاعه­ی اطلاعات

1ـ محروم ماندن متقاضیان و مصرف­کنندگان اصلی اطلاعات به دلیل نداشتن ارتباط تعریف­شده و مشخص با مراکز اطلاع‎رسانی

2ـ بهره‎گیری نکردن از اطلاعات در برنامه‎ریزی­ها و تصمیم‎گیری­ها به دلیل نبود نگرش مثبت و ارائه­ی اطلاعات نادقیق قبلی

3ـ مشکلات ناشی از ضعف فرهنگ عمومی و فرهنگ اطلاعات همگانی در ارائه و به کارگیری اطلاعات

 نتیجه گیری و پیشنهاد های راهبردی

با توجه به هدف پژوهش مبنی بر شناسایی وتدوین راهبردهای بهینه­ی مدیریت فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور جهت حضور در عرصه­ی جهانی، الگوی نهایی از طریق روش مدل­سازی کمّی به دست آمده است. مدل یا الگوی نهایی شامل پنج بعد اصلی می­باشد و برای این ابعاد مؤلفه­هائی شناسایی گردید. از آنجا که یکی از اهداف اصلی این تحقیق شناسایی راهبردهای مناسب جهت بهبود مدیریت فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور در عصر جهانی­شدن می باشد بیست و پنج مؤلفه با توجه به اولویت آن­ها به عنوان راهبردهای کلان پیشنهادی تحقیق به شرح زیر ارائه شده­اند:

-         راهبردهای اجتماعی جهت بهبود مدیریت فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور

-         تلاش برای گسترش و توسعه­ی فناوری اطلاع­رسانی در مناطق روستایی

-         تلاش برای افزایش بهره­مندی جامعه از فناوری اطلاع­رسانی

-         اهتمام در ریشه­کنی بی­سوادی در کشور

-         اهتمام در افزایش اطمینان­پذیری و صحت اطلاعات در کشور

-         تلاش برای گسترش و توسعه ­یا ارائه­ی آموزش­های مناسب به کاربران

-         راهبردهای فرهنگی جهت بهبود مدیریت فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور

-         اهتمام در بهبود ارزش­های فرهنگی شهروندان جهت توسعه­ی مدیریت فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور

-         حمایت مؤثر نهادهای مرتبط با فناوری اطلاع­رسانی در کشور جهت غلبه­ی شهروندان بر مانع زبان

-         تلاش برای بهبود بخشیدن به طرز فکر کاربران

-         اهتمام در اصلاح نگرش سنتی شهروندان جهت توسعه­ی مدیریت فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی

-         تلاش برای بهبود بخشیدن به وضعیت هویت فرهنگی شهروندان

-         راهبردهای مدیریتی جهت بهبود مدیریت فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور

-         بررسی مستمر وضعیت کاربران جهت بهبود مدیریت فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور

-         اهتمام در بهبود فرهنگ سازمانی نهادهای مرتبط با فناوری اطلاع­رسانی در کشور جهت بهبود بهره­وری

-         تلاش برای تدوین استراتژی­ بلندمدت جهت بهبود مدیریت فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور

-         اهتمام در کاربردی­کردن خدمات نهادهای مرتبط با فناوری اطلاع­رسانی در کشور

-         تلاش برای استقرار مدیریت بهینه در­ نهادهای مرتبط با فناوری اطلاع­رسانی در کشور

-         راهبردهای سیاسی جهت بهبود مدیریت فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور

-         تلاش برای بهبود بخشیدن به طرز تفکر سیاسی مدیران

-         اهتمام در اولویت­بخشی اطلاع­رسانی در­ نهادهای مرتبط با فناوری اطلاع­رسانی در کشور

-         تدوین، بازنگری و اصلاح قوانین جهت توسعه­ی فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور

-         سیاست­گذاری توسعه­ی­ اطلاع­رسانی جهت بهبود مدیریت فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور

-         تلاش برای ایجاد کانون­های تفکر جهت بهبود مدیریت فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور

-         راهبردهای اقتصادی جهت بهبود مدیریت فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور

-         اهتمام در افزایش بودجه نهادهای مرتبط با فناوری اطلاع­رسانی در کشور

-         تلاش برای تأمین هزینه­های راه اندازی،  توسعه و به­روزکردن سیستم­های فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور

-         تلاش برای رفع تسهیلات ارتباطی ناکارا جهت بهبود مدیریت فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در کشور

-         اهتمام جهت کاهش محدودیت­های بانک­ها و پایانه­های اطلاعاتی در کشور

 

 

 

 

 

 



®  این مقاله برگرفته از طرح پژوهشی با همین عنوان است که در مرکز ملی مطالعات جهانی شدن اجرا شده است.

 

[1] - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد لارستان و دانشجوی دکتری مدیریت دولتی (مسئول مکاتبات)

[2] - کارشناس ارشد مدیریت دولتی و کارشناس بانک کشاورزی شهرستان کازرون

[3].  Giddens

[4]. the information age

[5]. Daniel Bell

[6]. harold innis

[7]. Mack Moolen

[8].  Vinod Thomas

[9]. Lasswell

پوپر، کارل (1376)، "درس این قرن"، ترجمه­ی علی پویا، مشهد، قیام.
پوپویچ، مالاک و پائول سرجیوتی (1378)،"روند تحکیم دموکراسی در کشورهای در حال توسعه"، ترجمه­ی اسفندیار غفاری­نسب و جهانگیر جهانگیری، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، ش 141 و 142، صص 81-70.
پیشگاهی­فرد، زهرا (1380)، "ابعاد جهانی­شدن"، مجله­ی دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش 157، صص 172-155.
رابرتسون، رونالد (1380)، "جهانی­شدن"، ترجمه­ی کمال پولادی، تهران، ثالث.
رابرتسون، یان (1372)، "درآمدی بر جامعه"، ترجمه­ی حسین بهروان، مشهد، آستان قدس رضوی.
سیّدنورانی، سیّدمحمدرضا (1379)، "جهانی‌شدن،‌ کشورهای در حال توسعه و ایران"، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ش 156 و 155، صص 163-158.
شولت، یان آرت ( 1382)، "نگاهی موشکافانه بر پدیده جهانی­شدن"، ترجمه­ی مسعود کرباسیان ، تهران، علمی و فرهنگی.
صرافی­زاده، اصغر(1383)، "فناوری اطلاعات در سازمان ـ مفاهیم و کاربردها"، تهران، میر.
عنان، کوفی عطا (1380)، "ما مردمان"، ترجمه­ی رضا رضاعی، تهران، نگاره­ی آفتاب.
قاضی­نوری، سیدسپهر (1383)، "فناوری اطلاعات و ارتباطات ، ابزار عصر اطلاعات"، ویژه­نامه­ی فناوری اطلاعات و مدیریت آن، تهران، ش 1.
قزلسفلی، محمدتقی (1379)، "جهانی­شدن؛ رویارویی یا همزیستی"، اطّلاعات سیاسی- اقتصادی، ش 155 و 156، صص151-142.
کومسا، ا. (1378)، "جهانی­شدن و منطقه‌گرایی و تأثیر آن بر کشورهای در حال توسعه"، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، ترجمه­ی اسماعیل مردانی گیوی، ش 147 و 148، صص189-182.
گیدنز، آنتونی (1377)، "پیامدهای مدرنیته"، ترجمه­ی محسن ثلاثی، تهران، مرکز نشر.
________  (1378)، "جامعه شناسی"، ترجمه­ی منوچهر صبوری، چ پنجم، تهران، نشرنی.
________ (1380)، "جهانی شدن : نیروی غیر قابل مقاومت"،ترجمه­ی ابراهیم حقیقی، فصلنامه­ی پژوهش و سنجش، ش 8.
نش، کیت (1380)، "جامعه‌شناسی سیاسی معاصر"، ترجمه­ی محمدتقی افروز، تهران، کویر.
ویلیامز، مارک (1379)،"بازاندیشی در مفهوم حاکمیت: تأثیر جهانی­شدن بر حاکمیت دولت"، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، ترجمه­ی اسماعیل مردانی گیوی، ش 155 و 156، صص 141-132.
 
 
کتاب­شناسی
رجایی، فرهنگ (1382)، "پدیده­ی جهانی­شدن: وضعیت بشری و تمدن اطلاعاتی"، ترجمه­ی عبدالحسین آذرنگ، تهران، آگاه.
Adler, N.J. (1997), “International Dimensions of Organizational Behavior”, Ohio, South-Western College.
Block, D. (2004) “Globalization, Transnational Communication and the Internet”, International Journal on Multicultural Societies (IJMS), vol. 6, no. 1, pp. 22-37.
Into World, Breakthroughs in Education Technology. In Cirincionecole k. (ed.), “The future of Education : policy , Inssues and challenqs” , san Francisco : Sage 2000 . , p 302.
Raba Internet Vsloveniji , “New Infortion Technology” , In Tedd , L .etal Information mating , London : Oxford Learned In formation , 2000. p. 135
Bettey , j.B., and Dtbb , L.C., “the online Information Center” , In Holtes , p., et al , Forth International online Infortion Meating , London : Infortion . 2000.p.34 .
jerman-Blazic, “Information Technology- The Requirements”, In Beauchan, k., Information Technologe and computer network (ed.). Berlin : Springer – Verlog, 1984, p.84.
Nilles ,on summers as subcontractors on Electrenic markets. First Monday, Vol. 4, No, 3 (1996): 56 – 57.
Johnston & Nolan (2002), Information Techology – The  Requirement , In Beauchan , K., Information Technology and computer network (ed.)
Johnston & Nolan(2002), Legislative concerns of the Ninety – sixth Congress :Information Technology and computer network (ed.)
Heeks, R. (2002), “Failure and success of Information system project in developing countries”, working paper, No.11, ISDPM, university of Manchester, Manchester.
Knoll, W. H. & Strken, J. H. (2001), “the diffusion and adoption of Information technology in small and medium- size enterprises through it scenarios”, Technology Analysis and strategic Management, vol.13, No.2.
Norris,P.(2000), “Digital Divide ;Civic Engagement ,Information Poverty, & the Internet Worldwide”. Cambridge:Cambridge University Press.