استراتژی‌های کارآمدسازی اقتصاد سیاسیِ منطقه‌ای افغانستان و ایران بر مبنای تحلیل سیستمیِ نقش بندر چابهار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

افغانستان و ایران با هدفِ افزایش تعاملات اقتصادی-سیاسیِ دوجانبه و منطقه­ای، توجه ویژه­ای به بندر چابهار طی سال­های 2017-2014م. داشته­اند. اما این مسئله که، این بندر، چگونه می­تواند در تحقق هدفِ مذکور سهیم باشد، در ترازوی سنجش علمی، قرار نگرفته است. از این­رو، سؤالِ اصلی نوشتار حاضر این است که با اتخاذ چه راهبردها و تحت چه شرایطی، بندر چابهار می­تواند در کارآمدی اقتصاد منطقه­ایِ افغانستان و ایران مؤثر باشد. نویسندگان مقاله، با کاربست روش تحلیل سیستمیِ مدل SWOT، درصدد پاسخ به این سؤال برآمده­اند. فرضیه­ی پژوهش از این قرار است که تلاش ایران جهت تنش­زدایی بین­المللی برای کاهش تحریم­ها، و توسعه­ی زیرساخت­های ترانزیتی و ساحلی بندر چابهار، موجب تسهیل پیوند اقتصادی افغانستان به بازارهای بین­المللیِ جنوب می­شود. این مهم با درآمدزایی ملی و تشدید وابستگی متقابلِ اقتصادی و سیاسی ایران و افغانستان، تحقق اقتصاد منطقه­ای آنان را در پی خواهد داشت. نتایج پژوهش، حاکی از تأثیرپذیری شدید رونق بنادر ایران از مولفه­های خارجی (تحریم­ها)، تشدید وابستگی تجارت خارجی افغانستان به مسیر ترانزیتی چابهار، و غفلتِ دولت ایران از بنادر و نواحی ساحلیِ جنوب شرق است. چابهار تنها نقش بندر و مطالبات صرف اقتصادی ندارد بلکه برای هر دو کشور راه‌گشای مسائلی است که به صورت تاریخی نادیده گرفته‌ شده است. افغانستان انزوای جغرافیایی دارد و ایران نیز به لحاظ مسائل آبی و محیط زیستی در تنگنا است. چابهار می‌تواند شروع مراودات سیاسی و اقتصادی دو کشور به گونه‌ای باشد که فرجام دو بازیگر به یگدیگر پیوند بخورد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع فارسی
ابراهیم­زاده، عیسی و صادق کریمی (1388)، "مدیریت ساحلی و توسعه زیست­محیطی ناحیه چابهار"، مجله­ی جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، سال 20، شماره 36 (زمستان)، صفحات: 72-57.
احمدی، سیّدعباس و ابراهیم احمدی (1396)، "بررسی توانمندی­های راهبردی منطقه آزاد چابهار در راستای وزن ژئوپلیتیکی و قدرت ملی ایران (از منظر داخلی، منطقه­ای و بین­المللی)"، فصلنامه راهبرد، سال 26، شماره 83 (تابستان)، صفحات: 262-235.
پیری سارمانلو، عادل (1396)، "توسعه مناطق آزاد تجاری در بستر نظام اقتصاد مقاومتی (مطالعه موردی: منطقه چابهار)"، ماهنامه پژوهش ملل، دوره 2، شماره 17 (اردیبهشت)، صفحات: 103-89.
حسین­پور پویان، رضا و همکاران (1389)، "ظرفیت­های مکانی توسعه­ی منطقه­ی آزاد چابهار؛ فرصت­ها، تنگناها و راه­کارها"، مجله­ی اطلاعات سیاسی-اقتصادی، سال 24، شماره­های 273 و 274 (خرداد و تیر)، صفحات: 165-150.
دهدست، کریم (1389)، "بندر چابهار در بستر توسعه محور شرق"، مجله­ی راه ابریشم، سال 12، شماره 112 (آبان)، صفحات: 63-62.
زارع، حیدر و همکاران (1394)، "تحلیل استراتژیک وضعیت پایانه کانتینری بندر چابهار با استفاده از ماتریس SWOT"، فصلنامه علوم و فناوری دریا، شماره 77 (بهار)، صفحات: 29-21.
سازمان توسعه تجارت ایران (1396/الف)، گزارش عملکرد تجارت خارجی ایران در چهارماهه سال 1396.
­­­_________________(1396/ب)، روابط تجاری دوجانبه ج.ا.ایران با افغانستان.
ستاریفر، محمد و همکاران (1388)، "تعامل ملی، منطقه­ای و جهانی، راهبردی برای توسعه پایدار توسعه محور شرق"، فصلنامه جغرافیا و توسعه، دوره­ی 7، شماره 14 (تابستان)، صفحات: 172-141.
شاکری، عباس و فریدون سلیمی (1385)، "عوامل مؤثر بر جذب سرمایه­گذاری در منطقه آزاد چابهار و اولویت­بندی آن­ها با استفاده از تکنیک ریاضیAHP"، پژوهشنامه اقتصادی، شماره 20 (بهار)، صفحات: 130-95.
صاحب­داد زهی، خلیل­اله و مجید توسلی رکن آبادی (1396)، "تأثیر جنوب شرق ایران به عنوان منطقه­ی ویژه­ی انتقال انرژی بر شکاف­های حاصل از تفاوت سطح توسعه­ی منطقه"، نشریه مدیریت شهری، سال 16، شماره 46 (بهار)، صفحات: 216-199.
طاوسی، تقی و همکاران (1391)، "قابلیت­ها و تنگناه­های توسعه محور شرق در شرایط امروز ایران و منطقه"، مجله­ی مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال 3، شماره 12 (بهار)، صفحات: 100-79.
عبدی، عطاء­الله و ناصر رجب­نژاد (1396)، "تبیین پیامدهای ژئوپلیتیکی سرمایه­گذاری چین، در گوادر بر بندر چابهار"، فصلنامه جغرافیا و توسعه، سال 15، شماره 46 (بهار)، صفحات: 206-185.
عزتی، عزت­اله و شمس­الدین شکری (1391)، "بررسی جایگاه چابهار در ترانزیت شمال-جنوب و نقش آن در توسعه شهرهای همجوار"، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال 9، شماره 36 (زمستان)، صفحات: 41-1.
عسگری زمانی، حامد (1395)، "بندر چابهار و منطقه"، فصلنامه روابط خارجی، سال 8، شماره 1 (بهار)، صفحات: 23-17.
عظیمی، سیّدامیرحسین (1396)، "خیزِ بلند هند و افغانستان برای توسعه بندر چابهار"، ماهنامه پیام دریا، سال 25، شماره 245 (تیر و مردادماه)، صفحه: 146.
فردآر، دیوید (1393)، مدیریت استراتژیک، ترجمه علی پارساییان و محمد اعرابی، چاپ سی­ام، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
گلکار، کورش (1385)، "مناسب­سازی تکنیک تحلیلی سوآت (SWOT) برای کابرد در طراحی شهری"، فصلنامه صفه، سال 15، شماره 41 (پاییز و زمستان)، صفحات: 21-2.
ماهنامه بندر و دریا (1390)، سال 26، شماره 148.
 ____________  (1394)، سال 30، شماره 220 (خرداد).
____________  (1395)، سال 31، شماره 232 (تیر).
____________  (1396/خرداد)، سال 32، شماره 243.
____________  (1396/فروردین)، سال 32، شماره 241.
____________  (1396/مرداد)، سال 32، شماره 245.
مصلی­نژاد، عباس (1393)، اقتصاد سیاسی بین­الملل، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مؤسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد (1393)، فرصت­های راهبردی در روابط اقتصادی ایران و افغانستان، تهران: انتشارات مؤسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد.
ویسی، هادی (1396)، "بررسی رقابت­های ژئوپلیتیکی و ژئواکونومی پاکستان و ایران در ایجاد کریدور شمالی-جنوبی اوراسیا: مزیت­ها و تهدیدها"، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال 13، شماره 1 (بهار)، صفحات: 124-101.
هانگر جی، دیوید و توماس ال. ویلن (1384)، مبانی مدیریت استراتژیک، ترجمه سیّدمحمد اعرابی و داود ایزدی، چاپ دوم، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
 
2) منابع لاتین
Amirthan, Shawn (2017), “What are India, Iran, and Afghanistan’s Benefits from the Chabahar Port Agreement?”, Strategic Analysis, Vol. 41, No. 1, pp: 87-93.
Arif, Areeba (2016), “Gawadar and Chabahar: Implications for the Region”, Institution of Strategic Studies, (June), pp: 1-4.
Bhatnagar, Aryaman & Divya John (2013), “Accessing Afghanistan and Central Asia: Importance of Chabahar to India”, Observer Research Foundation, Issue 4 (October), pp: 1-16.
 Daniels,  Rorry (2013), “Strategic Competition in South Asia: Gwadar, Chabahar, and the Risks of Infrastructure Development”, The Journal of American Foreign Policy Interests, Vol 35, Issue 2, (Mar), pp: 93-100.
Falak, Javad, Zeeshan Muneer & Hassan Rias (2016), “Chabahar India’s Economic Gambit”, Center for Strattegic and Contemporary Research, (August), pp: 1-37.
Hughes, Lindsay (2016), “Bypassing Pakistan: Afghanistan, India, Iran and Chabahar”, Strategic Analysis Paper, (April), pp: 1-6.
Kumar, Vikas (2015), “India and Iran Meet in Chabahar Part Two: Why India?”, FuturenDirections international, (October), pp: 2-8.
Pal Singh Sidhu, Waheguru (2016), “The United State, India and Iran: Managing a Delicate Balance”, Center On International Cooperation (February), pp: 1-39.
Parsons, Talcott (2005), The social system, Editor: Bryan S. Turner, 2nd ed, Routledge: London.
Robert M. Grant & Judith J. Jordan (2015),Foundations of Strategy, second edition, Published by John Wiley Sons Inc: United States.
Sayareh, Jafar & Meysam Fooladi Mehtarkalateh (2016), “Chabahar Port Vs Gwadar port: A Logistics Performance Comparison”, Annual conference of the International Association of Maritime Economists (IAME), Paper ID 112, (August), pp: 1-16.
3) منابع اینترنتی
www.tolonews.com:
1: tolonews.com /business/trade-volume-increases-between-afghanistan-and-iran.
2: tolonews.com/fa/afghanistan/28288-chabahar-port-to-leverage-afghan-india-commercial-relations-acci
3: tolonews.com/fa/salma-dam-project/25586-economists-hail-chabahar-accord-as-turning-point-for-economy
4: tolonews.com/business/iran-promises-more-facilities-afghan-traders-chabahar
5: tolonews.com/fa/afghanistan/28288-chabahar-port-to-leverage-afghan-india-commercial-relations-acci
chabaharport.pmo.ir/fa/darbarebandar/moarefibandar/tarikhcheh.
chabaharport.pmo.ir/fa/darbarebandar/project/omrani
mfa.gov.af/en/news/the-first-meeting-on-chabahar-agreement-held-among-afghanistan-iran-india-in-tehran
www.cfzo.ir/ns/163
www.chabaharport.pmo.ir/fa/news/35685/
www.ir.voanews.com/a/iran-sanction-india/3895144.html
www.n24.af/عدم-توسعه-بندر-چابهار-،-میل-تجار-افغان-2