جهانی ¬شدن، فرصت یا تهدید برای محیط ¬زیست

جهانی ­شدن، فرصت یا تهدید برای محیط ­زیست

محمدرضا توکل نیا¹،  محمدعلی اکبریان²

چکیده:

جهانی ­شدن روندی رو به رشد و غیر قابل توقف است که با رویکرد یکپارچه­ سازی اقتصاد جهانی و تجارت آزاد آغاز شد؛ اما حوزه ­های مختلف به جز اقتصاد را نیز تحت تأثیر قرار داده و یکی از مهم­ ترین بخش ­های متأثر از آن محیط زیست است. برخی این باورند که فعالیت ­های اقتصادی ممکن است محیط ­زیست را با خطر جدی مواجه کند. در مقابل گروهی عقیده دارند رشد اقتصادی برای رسیدن به محیط ­زیست سالم تر با آلودگی کم تر لازم است. هدف از این مقاله بررسی برخی فرصت­ ها و تهدید های جهانی ­شدن برای محیط­ زیست و اثرات احتمالی مثبت یا منفی رشد اقتصادی ناشی از اقتصاد جهانی ­شده، بر آن است. همچنین راهکارهای لازم برای کاهش اثرات منفی فرآیند جهانی شدن بر محیط زیست مانند توجه ویژه به توسعۀ پایدار، حمایت از فن­آوری های دوست دار محیط زیست، اصلاح الگوی مصرف انرژی و تشویق به استفاده از انرژی ­های تجدید ­شونده و پاک، وضع مالیات کربن و برچسبهای زیست محیطی پیشنهاد شده است.

واژه­ های کلیدی: فرآیند جهانی ­شدن، رشد اقتصادی، آلودگی، محیط­زیست

1. دانشجوی دکترای اقتصاد، دانشگاه امام صادق(ع)
2. کارشناس ارشد زیست شناسی و پژوهشگر مرکز ملی جهانی شدن

مقدّمه و کلیات

امروزه جهانی ­شدن به ­عنوان یکی از مهم ­ترین مسایل پیش روی بشر درآمده و اگرچه از سالیان پیش، روند رو به رشد خود را در زندگی انسان آغاز کرده، به دنبال صنعتی شدن جهان و پس از آن گسترش ارتباطات و فن­آوری ­های همراه آن، سرعتی چشمگیر پیدا­ کرده­ است. در واقع از زمانی که سرمایه ­داری به ­عنوان یک شکل قابل دوام جامعۀ انسانی، پا به عرصۀ جهان گذارده، یعنی از چهار یا پنج سدۀ پیش تاکنون، جهانی ­شدن هم جریان داشته است (زرافشان، 1383).

برای جهانی ­شدن تعاریف مختلفی آورده شده است که به برخی از آنها اشاره­ می شود. لارسن، جهانی­ شدن را نوعی کوچک ­شدن دنیا و کوتاه­ شدن فاصله ­ها می ­داند. پدیده ای که مناسب گسترش رفاه است؛ زیرا باعث می­شود یک نفر در این سوی دنیا با دیگری در آن سوی دنیا تعامل منفعتیِ دو سویه داشته باشد (Larsson, 2001). 

بنا به تعریف گیدنز، جهانی ­شدن، بسط و تقویت روابط جهانی است؛ به نحوی که باعث خواهد شد حوادث داخلی یک منطقه بر وضعیت سایر مناطق اثر داشته­ باشد و بالعکس (Giddens, 1990).

صائمیان در تحقیق خود به سه تعریف دیگر اشاره می کند: واترز جهانی­شدن را فرآیندی اجتماعی می­ داند که در آن قید و بند های جغرافیایی که بر روابط اجتماعی و فرهنگی سایه افکنده، از بین می ­رود و مردم به ­طور فزاینده، از کاهش این قید و بند ها آگاه می ­شوند؛ هاروی، جهانی ­شدن را همان تراکم زمان و مکان می­ داند، بدین ترتیب که هر اتفاق در هر گوشۀ دنیا به سرعت به اطلاع همگان می ­رسد و عملاً زمان و مکان، معنای خود را از دست داده است. هندرسون، جهانی ­شدن را به عنوان یکپارچه  سازی بازارها می ­داند و شرایطی ازجمله جابجایی آزاد کالاها، خدمات، نیروی کار، سرمایه و ایجاد بازار واحد را برای آن تعریف می ­کند. به لحاظ اقتصادی، کسی خارجی نیست و در بازار همه مساوی هستند (صائمیان و ارغنده، 1386).

جهانی ­شدن، درهم ­فشرده ­شدن جهان و تشدید آگاهی نسبت به جهان به عنوان یک واحد است (رابرتسون،1382). جهانی­ شدن را می­توان به مفاهیمی چون  بین المللی شدن[1]، آزاد سازی - به مفهوم برداشتن محدویت­ های اعمال ­شده از­سوی دولتها برای فعالیت بین کشورها با هدف به وجود آوردن اقتصاد جهانیِ آزاد و بدون مرز، جهان­ گستری[2] - به مفهوم انتشار تجربیات و هدف ­های گوناگون برای مردم چهار گوشۀ دنیا، نوگرایی از نوع غربی به بیانی غربی کردن به ویژه به شکل آمریکایی آن (Americanization) و نیز قلمروزدایی[3] تعبیر کرد (Scholte, 2000). در واقع جهانی ­شدن پدیده ­ای چند وجهی است، به گونه ­ای که به ساخت ­های گوناگون کنش اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، نظامی، فن­آوری و محیط­ زیست راه پیدا کرده است (نیاکویی، 1385).

مراحل تاریخی جهانی ­شدن، حرکت از بزرگ به کوچک بوده است. در اوّلین مرحلۀ جهانی ­شدن، کشورها برای شکوفایی یا حداقل بقای خود باید جهانی فکر­ می­ کردند.   در مرحلۀ دوم جهانی ­شدن، این شرکت ­ها بودند که برای شکوفایی یا حداقل برای بقا می­ بایست جهانی فکر می­ کردند. در جهانی ­شدن مرحلۀ سه، افراد برای شکوفا شدن یا حداقل برای ماندن، باید جهانی فکر­ کنند. به بیانی جهانی ­شدن از مرحلۀ جهانی سازی صنعت، به جهانی ­سازی فرد رسیده ­است  (فریدمن، 1386).

یکی از حوزه­ های مهم تأثیر پذیر در فرآیند جهانی ­شدن، حوزۀ محیط­ زیست است.     محیط­ زیست به مجموعۀ عناصر زنده و غیر زندۀ در برگیرندۀ یک موجود یا گروهی از موجودات اطلاق ­می ­شود و محیط ­زیست درواقع همۀ شرایط، اجزا و عواملی که در رشد و نمو یک موجود تأثیر ­می ­گذارند – اعم از عوامل زنده یا غیر ­زنده مانند نور، دما، آب و هوا را در ­بر­ می گیرد.

فرآیند جهانی­ شدن با هدف افزایش تجارت بین­ المللی و با ابزار کاهش تعرفه ­های تجاری شروع شد. مطالعات جهانی نشان ­می­ دهد که تجارت­ جهانی در این دوره، افزایش قابل ­توجهی داشته ­است این در حالی است که به دنبال این رشد، میزان انتشار گاز دی اکسید کربن که در بین گازهای گلخانه ای نقش مهمی در گرم شدن زمین و تغییرات اقلیمی ناشی از آن داشته نیز به میزان قابل توجهی افزایش یافته است (نمودار1).

از نگاه اقتصادی، این فرآیند می­ تواند از چند طریق به  محیط ­زیست ضرر وارد نماید:

1. حذف تعرفه ­ها امکان تجارت کالا با هزینۀ کمتر را فراهم­ نموده و تقاضا برای کالای تولیدی کشوری که در تولید آن کالا، مزیت نسبی بیشتری دارد افزایش ­می ­یابد. در این حالت، کشور تولید­کننده، با افزایش تولید خود سعی در صادرات حد­اکثری محصول فوق در بازار رقابتی خواهد کرد. تولید بالا، فشار مضاعفی بر مواد­اولیۀ کشور وارد کرده و در مواردی برداشت ناصحیح از جنگل، دریا، زمین ­های کشاورزی، رودخانه­ها و منابع معدنی، اثرات غیر­قابل جبرانی بر محیط ­زیست ­خواهد ­گذاشت.
2. سود اغوا­کنندۀ ناشی از تولید بیشتر و تجارت آزاد در فضای جهانی ­شده­، تولیدکنندگان را به تولید بیشتر با به کار گیری هر نوع تکنولوژی تشویق­ می ­کند. رویکرد کاملاً اقتصادی و لاغیر، منجر به استفاده از روشها و تکنولوژی ­های ساتع کنندۀ گازهای گلخانه ای و آلوده­کنندۀ هوا، تخلیۀ پسابهای صنعتی در رودخانه­ها، عدم توجّه به اثرات سوء سلامت انسانی در تولید کالا، آلودگی صوتی و مواردی از این دست خواهد شد.

اگر نگوییم اجماع جهانی، دست­کم اجماع نسبی وجود دارد که جهانی­شدن بر اقتصاد تأثیر مستقیم مثبت دارد. نگرانی ­ها وقتی بروز ­می ­کند که بحث "اثرات غیر­اقتصادی" مطرح ­می ­شود (Frankel, 2003). محیط­زیست یکی از آنهاست.

همۀ ساکنان زمین در بهره ­مندی از سیارۀ آبی، سهم یکسان دارند و در آن شریکند.      در واقع زمین و هرآنچه در آن وجود ­دارد به نوعی جزو دارایی ­های بشر                 به­ حساب­ می­ آیند.  با این وجود برخی معتقدند تا وقتی هریک از ما شخصاً با هزینه هایی که نوع عملکردمان به بار می ­آورد مواجه نشود، همچنان به آلوده­ساختن منابع مشترک آب و هوا و مصرف بی­حد و حصر منابع طبیعی ادامه می­دهد (Frankel, 2003).

سؤال اینجاست که آیا جهانی ­شدن در رسیدن به نوعی تعادل بین اهداف اقتصادی و زیست­ محیطی مؤثر است؟ آیا به این روند آسیب ­می­ زند یا آن را بهبود می­ بخشد؟      آیا تجارت بین­المللی و سرمایه­ گذاری این امکان را به کشورها می ­دهد تا بتوانند در عین حفظ وضعیت زیست ­محیطی در سطح مناسب مدّنظرشان به رشد اقتصادی بالاتری دست ­یابند و یا ­اینکه برای دست ­یابی به سطحی از رشد­ اقتصادی ناگزیر به تخریب محیط­ زیست خواهند ­بود (Frankel, 2003).

در تحقیق حاضر ابتدا به بیان مسأله پرداخته ­شده­ است. در ادامه، منحنی زیست­ محیطی کوزنتس[4] و بحث در مورد آن ارائه­ شده­ است. سپس به اثرات جهانی ­شدن بر محیط­زیست و در پایان به برخی از راهکارهای مناسب در اتخاذ سیاست­­های مناسب در مورد محیط­زیست و جهانی شدن اشاره ­شده ­است.

بیان مسأله

چنانچه سابقۀ نیروهای مخالف با جهانی­ شدن را مرور ­کنیم، فعالان محیط­زیست[5] به بیانی طرفداران آن همواره نقشی پررنگ داشته ­اند (فریدمن، 1386). طرفداران محیط زیست مدت­ها تصور ­می ­کرده­اند که جهانی ­شدن اقتصاد، تهدیدی برای محیط­ زیست است. در­مقابل اقتصاددانان از آن دفاع­ کرده ­اند. این اختلافِ نظر عمدتاً از نوع نگاه و شیوه ­های کاملاً متفاوت زندگی اقتصاددانان و فعالان محیط ­زیست ناشی ­می ­شود. به زبان دیگر، اقتصاددانان عمدتاً اعتقاد ­دارند طبیعت در خدمت نوع بشر است؛ حال­آنکه اگر نه همۀ طرفداران محیط ­زیست، دست کم بخش قابل ملاحظه­ای از آنان این دیدگاه را رد ­کرده و بر استقلال طبیعت تأکید ­دارند (بهاگاواتی، 1384).

در این بین برخی منتقدان جهانی ­شدن اقتصاد بر این باورند سازمان­ تجارت­ جهانی به نام تجارت آزاد، مانع از اقدامات محافظتی کشورها شده و از این طریق همزمان به   محیط ­زیستِ ­جهانی و نیز حق حاکمیت کشورها ضربه ­می­زند (Frankel, 2003). امروزه بشر در بهترین شرایط هم در هجومی جهانی برای دست­یابی به منابع طبیعی، سریع­تر از هر زمانی در تاریخ، سیارۀ کوچک خود را با زبالۀ بیشتر، گرمای بیشتر و دود بیشتر به نابودی می­ کشاند. در اینجا موضوع مهم نه تنها تعداد ساکنان کرۀ زمین، بلکه تأثیر شیوۀ خاص زندگی آنان بر محیط ­زیست است (فریدمن، 1386). واضح است اگر همچنان جمعیت انسان، تنها چند میلیون نفر بود که کوچ ­می ­کردند و کارشان جز شکار و ماهی ­گیری نبود و هنوز از کشاورزی چیزی نمی ­دانستند، میزان آلودگی­های با منشاء انسانی، حداقل یا با کمی اغماض، هیچ بود (Frankel, 2003). حال آنکه اینطور نیست. امروزه بشر با مشکلات زیادی در حوزۀ محیط ­زیست مواجه است. در برخی موارد - مثلاً گرم ­شدن کرۀ ­زمین - این احتمال وجود­ دارد زمانی فرا­ برسد که برای هرگونه اقدام جبران ­کننده، بسیار دیر ­شده­ باشد (ویگلر، 1380).

جوامع انسانی در آغاز هزارۀ سوم میلادی، در برابر چالش ­های بدیع و بی ­بدیل دیگری غیر از جهانی ­شدن قرار­ گرفته­ اند؛ برای نمونه هیچکس نمی­تواند با قاطعیت اثر گلخانه­ای را انکار ­کند. شاید اغراق نباشد اگر بگوییم بزرگ­ ترین چالش بشر در قرن حاضر - دست­کم در حوزۀ محیط ­زیست- گرمایش­ِ جهانی است. روند گرم ­شدن زمین همچنان ادامه­ خواهد ­یافت و دگرگونی­ عظیمی در آب و هوای جهان، شاهد ­خواهیم بود (تاجیک، 1385). سطح مصرف انرژی در جهان افزایش یافته و چنانچه تلاشی برای کاهش وابستگی به سوخت ­های فسیلی به ­عمل­ نیاید و بر کارایی انرژی افزوده نشود انتشار گازهای­ گلخانه­ای از این که هست هم بیشتر خواهد ­شد که نتیجه­ای جز گرم­ شدن جهان و پیامدهای ویرانگری که به­ دنبال آن اتفاق خواهد افتاد نخواهد ­داشت      (ل‍وگ‍رن‌، 1382). در این بین هر بخش از فعالیت­های انسان سهم متفاوتی در انتشار گازهای گلخانه­ای را به خود اختصاص می ­دهد. نمودار2، میزان گازهای گلخانه­ای انتشار یافته توسط هریک از پنج بخش اصلی اقتصاد ایالات متحده طی سال­های 1990 تا 2009 میلادی را نشان­ می­دهد.

افزایش میزان باران ­های اسیدی ناشی از ­دی ­اکسید سولفور و ­اکسید نیتروژن از دیگر مشکلاتی است که سلامت محیط ­زیستِ ­جهانی را تهدید ­می­ کند؛ چنانچه              پیش ­بینی می­شود تا سال 2020 میزان انتشار گازهایی که منشاء این باران ­ها هستند در قارۀ آسیا دو برابر خواهد ­شد (ل‍وگ‍رن‌، 1382).

افزایش میزان نیتروژن ناشی از کودها و فاضلاب­ها که می­تواند چرخۀ نیتروژن را  برهم­ زده و زمین­های حاصلخیز، دریاچه ­ها، رودخانه­ ها و آب ­های ساحلی را تحت تأثیر قرار ­دهد از دیگر چالش ­های زیست ­محیطی فراروی بشر امروز است (ل‍وگ‍رن‌، 1382).

بین سال­های 1960 تا 1990 میلادی، تقریباً یک پنجم جنگل­های استوایی جهان تخریب شده­اند؛ اگرچه در کشورهای ثروتمند، سطح پوشش جنگلی ثابت مانده یا در حال افزایش است، در کشورهای توسعه نیافته، همچنان روند تخریب جنگل­ها با هدف ایجاد زمین ­های کشاورزی ادامه ­دارد. توجه به این نکته حایز اهمیت است که قطع درختان و از­بین­ رفتن جنگل ­ها در­کنار آلودگی­ ها می ­تواند تنوعِ ­زیستی را در بسیاری مناطق تهدید کند (ل‍وگ‍رن‌، 1382).

روند رو به رشد تخریب صخره ­های مرجانی و تهدید گونه­های آبزی دریایی به دنبال رواج شیوه­ های صید گسترده، دریاها را تهدید می ­کند (ل‍وگ‍رن‌، 1382).

از دیگر بحران­ های پیش روی بشر، بحران آب است. استفاده از منابع آب ­شیرین در جهان به شدت رو به افزایش است. تا جایی که برخی پیش ­بینی ­می ­کنند رقابت برای دسترسی به منابع آبی حتّی منشاء جنگ­ هایی در قرن بیست و یکم شود. هم­اکنون به طور متوسط در جهان از هر سه نفر یک نفر با کمبود آب زندگی می­کند که این رقم ظرف بیست سال آینده به رقم دو نفر از هر سه نفر تغییر­ می یابد (ل‍وگ‍رن‌، 1382).

در اینجا این بحث مطرح­ می ­شود که تا چه اندازه جهانی ­شدن در تنزل وضعیت      محیط ­زیست نقش دارد. اینکه چه میزان از مشکلات محیط ­زیست، داخلی و محلی هستند و چه سطحی از این مشکلات، ناشی از جهانی ­شدن است (ل‍وگ‍رن‌، 1382).

تخریب محیط زیست صرفاً پدیده­ای محلی، درون مرزی یا حتّی منطقه­ای نیست، بلکه در مقیاسی جهانی رخ­ می­دهد (ویگلر، 1380). برخی مشکلات زیست ­محیطی به ­ویژه در حوزۀ آلاینده ­ها و پیامدهای آنها همچون افزایش دمای زمین، تخریب لایۀ اُزن و بارانهای­اسیدی، برای برخی کشورها تأثیر خارجی محسوب می ­شوند (بهاگاواتی، 1384)؛ اگرچه این تأثیرات ناشی از اقدامات یک کشور در حیطۀ حاکمیت خود است و یا اینکه در مشترکات جهانی جایی که در حیطۀ حاکمیت هیچ کشوری نیست رخ می­دهد، در مقیاسی وسیع، چندین کشور و در مواردی کل جهان را درگیر ­می ­کند. بدیهی است که در جریان آلودگی ­های فرامرزی، آثار زیان ­بار این آلودگی­ ها و هزینه های کنترل آن مربوط به شهروندان یک ناحیۀ خاص یا بر عهدۀ یک دولت معین نمی باشد (بی­ نام، ۱۳۸۶).

همچنین قوانین بین­المللی، بروز یک سری مناقشات را در سطح بین­المللی نمایان ساخته ­است. یکی از بزرگ ترین مناقشات مربوط به مدیریت منابع مشترک جهانی همچون اقیانوس ­ها، اتمسفر، لایۀ اَُزن، آب و هوا و مواردی از این دست می ­باشد. مناقشات مذکور در مسایلی همچون مدیریت صید آبزیان در آب ­های آزاد، مهاجرت و جابجایی جمعیت، کنترل آفات و بهره ­برداری از سایر منابع­ طبیعی نمود­ پیدا ­می­کنند    (بی­­نام، ۱۳۸۶).

مصرف بالای ناشی از افزایش درآمد، خود تهدید بالقوه­ای برای محیط­ زیست است. تشدید رقابت نیز به "مسابقه­ای که تا مرز نابودی" ادامه می ­یابد منجر شده و "پناهگاه امنی" برای آلودگی­ها به­ وجود ­می ­آورد. حتّی ممکن است حکومت­ها برای دست ­یابی به مزیّت ­های نسبی، استاندارد های زیست ­محیطی خود را کاهش ­دهند. لذا در فضایی که به ­دنبال جهانی ­شدن ایجاد ­شده، جایی ­که صنعتی­ شدن، بسیار سریع اما درآمدها همچنان پایین است احتمال تخریب محیط ­زیست وجود­ دارد (کالیر و دالر، 1383).

رشد فزایندۀ استفاده از منابع توسط انسان موجب ­خواهد ­شد گونه­ها و اکوسیستم ­ها نتوانند خود را با شتاب متناسب با این شرایط سازگار کنند؛ در­نتیجه بخش عمده­ای از تنوع­زیستیِ زمین از ­دست­ خواهد ­رفت. نتیجۀ آن تبدیل زیست ­بوم ­های ­طبیعی به     زمین­های کشاورزی و شهری و نهایتاً گرم ­تر ­شدن ­زمین خواهد ­بود. حتّی بسیاری ­از  گونه­هایی که هم­اکنون در­معرض تهدید قرار­دارند منقرض خواهند­شد (فریدمن، 1386).

بدون شک رشد اقتصادی ناشی از اقتصاد آزاد و جهانی بر محیط ­زیست اثر می­ گذارد. بین موافقین و مخالفین، دو دیدگاه اصلی حاکم است. گروهی بر این باورند که بر اساس منحنی "سبز" یا "زیست­محیطی" کوزنتس، هرچه سرازیرشدن سرمایه و افزایش رشد ­اقتصادی در کشور­های جنوب بیشتر ­شود نهایتاً نتیجۀ آن به­نفع محیط ­زیست خواهد ­بود. این نمودار نشان ­دهندۀ رابطه­ای بین توسعۀ اقتصادی و شدت آلودگی  زیست­محیطی است؛ به ­این ­معنی­ که اگرچه در کشورهای فقیر، آلودگی ­های         زیست­ محیطی به ­نسبت سطح پایین­ تری دارند، هرچه رشد اقتصادی بیشتر شود میزان آلودگی تا رسیدن به یک میزان ماگزیمم افزایش می­یابد (نمودار3). در مقابل درکشورهای صنعتی، هزینه­های تحمیلی به محیط­زیست کاهش می­یابد (کالیر و دالر، 1383؛ بهاگاواتی، 1384؛ Leonard, 1988؛  Frankel, 2003؛ Mol, 2003). به بیانی اگرچه در ابتدا وضعیت محیط ­زیست وخیم ­تر می­ شود، به مرور و به دنبال رشد­اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی مردم، کیفیت محیط ­زیست هم بهبود ­یافته و تقاضا برای وضعیت مطلوب زیست ­محیطی افزایش ­می ­یابد.

در مقابل، گروه دیگر - که منتقدان منحنی سبز کوزنتس به ­حساب ­می­آیند - بر این باورند که این نمودار U شکل نهایتاً به یک نمودار N شکل تغییر می ­یابد (نمودار4). به این صورت که به دنبال افزایش رشد ­اقتصادی، هرگونه بهبودِ ایجاد­ شده در وضعیت محیط ­زیست، خنثی می­ شود (Leonard, 1988).

مضاف بر این برخی بر این باورند رژیم­ های سختگیرانۀ زیست­ محیطی در کشورهای صنعتی موجب ­می ­شود صنایعی که آلودگی فزاینده ایجاد­ می ­کنند و به­ویژه صنایع کثیف، تغییر مکان داده (relocation) و از کشورهای صنعتی و ثروتمند به کشورهای اطراف و در حال ­توسعه منتقل ­شوند (LeQuesne, 1996).

این فرضیه چنین بیان ­می­ کند که صنایع تولیدی هرجا که قوانین زیست ­محیطی یا اجرای آنها ضعیف باشد تمرکز بیشتری می­ یابند. به بیانی این مناطق برای آلودگی­ها به صورت یک پناهگاه امن[6] در ­می ­آیند. از منظر دیگر، این مسأله مؤیّد تأثیر استانداردهای     زیست ­محیطی بر انتخاب محل این صنایع است (Ekins and Voituriz, 2009).

بحث

آب، زمین، جنگل و تنوع ­زیستی همه جزو دارایی ­های بشر به­ حساب ­می ­آیند که ارزش حیاتی دارند و چنانچه اقدامات محافظتی کافی در سطوح بین ­المللی در مورد آنها صورت ­نپذیرد، خسارات فاجعه ­باری به دنبال خواهد داشت. بخش مهمی از این مصیبت­ ها متوجه کشورهای منطقۀ حارّه خواهد بود. تغییرات آب و هوایی و تخریب محیط ­زیست در کنار خسارات وارده به تولید محصولات کشاورزی به دنبال     گرمایش­ جهانی و نهایتاً گسترش بیماری­ های خاصِ مناطق حارّه، از پیامدهای این    بی­ توجهی خواهد بود (Goldin and Reinert, 2006).

واضح است که هم درآمد در اقتصاد اهمیت دارد و هم کیفیت مطلوب محیط زیست را نمی ­توان نادیده ­گرفت. اگرچه مدافعان هریک از این دو بر سر میزان اهمیت آنها و اینکه سهم هرکدام چقدر است با یکدیگر اختلاف دارند، اما نتیجۀ این اختلاف نباید به یک بن ­بست سیاسی بیانجامد که در آن هم محیط زیست و هم اقتصاد وضعیت بدتری    پیدا کنند (Frankel, 2003). 

طرفداران محیط ­زیست حق دارند استدلال­ کنند که در رشد ­اقتصادی باید میزان  صدمه­ای که به محیط ­زیست وارد­ می­ شود لحاظ ­گردد. اینجاست که اهمیت ارزش گذاری محیط زیست نمود­ پیدا­ می ­کند. نکتۀ قابل ­توجه اینکه در ارزش ­گذاری ­ها بجز موارد معدودی که در آنها ارزش ­قایل­ شدنِ بیش از حدّ متعارف برای حفظ محیط زیست معقول به­نظر می ­رسد باید از ارزش ­گذاری ­های افراطی پرهیز ­نمود. به­بیان دیگر، وضعیت بهینه، حالتی است که در آن برخی منافع تجاری به ­دست می ­آید و برخی آسیب­های محیطی رخ­ می ­دهد (بهاگاواتی، 1384).

همانگونه که پیش ­تر گفته شد- بر اساس منحنی سبز کوزنتس- گروهی بر این باورند که رشد ­اقتصادی در ابتدا به محیط ­زیست در کشورهای فقیر صدمه می ­زند؛ اما به مرور با بهبود وضعیت اقتصادی و پولدارتر­ شدن مردم، خود افراد به پاک­ کردن آلودگی ­هایی که به بار آورده ­اند تمایل پیدا­ می ­کنند (ل‍وگ‍رن‌، 1382). به ­عنوان نمونه می ­توان به لندن اشاره­ نمود. نزدیک به نیم قرن پیش، بر اثر دود ناشی از سوزاندن زغال­ سنگ، هوای لندن بسیار سنگین بود. اما در حال حاضر که این شهر به مراتب نسبت به گذشته ثروتمندتر شده، هوای آن نسبت به گذشته تمیزتر است. با وجود ترافیک سنگین و تعداد بالای خودروهایی که روزانه در سطح این شهر تردد می­ کنند به­ خاطر استفادۀ اتومبیل ­ها از بنزین بدون سرب، هوا به مراتب برای تنفس مناسب­تر است. این وضعیت را می ­توان با منحنی محیط زیستی کوزنتس توجیه نمود. در­واقع با فرض رابطۀ مثبت بین جهانی­ شدن و رشد اقتصادی، بر اساس برخی شاخص ­ها در مراحل اولیۀ رشد اقتصادی، ابتدا وضعیت محیط ­زیست رو به وخامت خواهد نهاد؛ اما در مرحلۀ بعدی، بهبود می یابد.

داسگوپتا پارتا [7]  از دانشگاه کمبریج در تعریفی از فقر می ­گوید: " در مناطق عقب مانده - همچون نپال – تنها سوختی که در­دسترس مردم قرار ­دارد چوب درختان است. استفاده از درختان برای سوخت، باعث نابودی جنگل­ ها شده و زمین ­های زراعی را فرسایش ­می ­دهد و نهایتاً باعث تخریب محیط ­زیست می ­شود که خود باعث افزایش روزافزون فقر خواهد ­شد. به بیانی فقر می­تواند عامل عمدۀ آلودگی محیط ­زیست بوده و از طرفی چنانچه محیط ­زیست تخریب یابد، خود باعث افزایش فقر می­ شود (اس‍ت‍ی‍گ‍ل‍ی‍ت‍س،‌ ۱۳۸۵). به عبارت دیگر، این کاهش درآمد سرانه است که به بدتر شدن محیط­ زیست منجر می ­شود و نه بهبود درآمد سرانه.    

با توجه به این مطالعات شاید بتوان دیدگاه افراطی مبنی بر اینکه آلودگی با افزایش درآمد بیشتر خواهد شد را رد کرد؛ د­رعین­حال نباید چنین تصور شود که رشد ­اقتصادی به خودی خود و بدون اعمال سیاست های زیست ­محیطی، از محیط ­زیست مراقبت خواهد ­کرد (بهاگاواتی، 1384).

 در این بین باید به این نکته توجه داشت که دولت ­های مردم­سالار احتمالاً بیشتر از دولتهای خودکامه، آمادگی پذیرش تقاضای سبزها و اعمال سیاست­ های زیست محیطی را خواهند ­داشت (ل‍وگ‍رن‌، 1382). احترام به توافق­نامه ­ها و امضای پیمان­ ها از جانب کشورهایی که نوعاً حکومت مطلقه دارند، غالباً به دشواری انجام می ­پذیرد. از اینرو قوانین بین­المللی باید توجه خود را بیشتر بر روی موافقت ­نامه­ هایی متمرکز نمایند که به­صورت داوطلبانه از جانب دولت­ ها یا مجامع بین­ المللی پذیرفته­ شده یا خواهند ­شد (بی­­نام، ۱۳۸۶).

همچنین توجه به این نکته حایز اهمیت است که در اعمال تصمیم ­ها طوری عمل نشود که اهداف تجاری یا اهداف زیست ­محیطی نادیده گرفته شود. گاهی موانع تجاری که هدفشان کمک به محیط ­زیست است بیش از اینکه سودمند باشند، زیان­ به ­­بار­ می آورند. به عنوان نمونه تحریم تجارت چوب­ های آمازون با انگیزۀ حفاظت از جنگل­ ها ممکن است در نگاه اوّل فکر مناسبی به­ نظر­ آید؛ ولی ضرر تجاری مستقیم و خسارت    زیست ­محیطی غیر مستقیم دارد، زیرا چنانچه قطع­ کنندگان درخت نتوانند چوب   صادر کنند ممکن است برای امرار معاش به مزرعه ­داری روی ­آورند که خود به مراتب نتایج منفی بیشتری به­ دنبال ­خواهد داشت. در کنار آن می ­توان گفت اگر جنگل ­های برزیل می­ توانند با جذب دی ­اکسید ­کربن مانع از گرم­ شدن ­زمین شوند، کشورهای تولیدکنندۀ ₂CO به این کشور در مدیریت و حفظ و احیاء جنگل ­هایش در کنار    بهره­ برداری از آن کمک کنند.

کشورهای توسعه­ یافته به عقیدۀ کشورهای درحال توسعه در خلال انقلاب صنعتی و بعد از آن، سهم بالایی در آلودگی­ های جهانی داشته ­اند و از آن تاریخ تاکنون از ثمرات تولیدات خود بهره­ برده ­اند. لذا بر اساس اصل پرداخت خسارت زیست محیطی[8] کشورهای در حال توسعه به دنبال این هستند که سهم پرداخت کشورهای توسعه یافته را برای کنترل دی ­اکسید­ کربن افزایش دهند (بی­نام، ۱۳۸۶)

علیرغم همۀ این مسایل، مدافعان تجارت آزاد و جهانی ­شدن تجارت بر این باورند که امروزه بیشترین قوانین پیشگیرانۀ زیست محیطی در کشورهای توسعه­ یافته برقرارند. درحالیکه همین کشورها به­نسبت تجارت آزادتری دارند. این گروه همچنین         تأکید ­می­ کنند که بسیاری از شرکت ­های مطرح در عرصۀ جهانی علیرغم فقدان قوانین زیست ­محیطی مدوّن در کشور های میزبان، ترجیح می ­دهند همچنان از فن­آوری ­های سازگار با محیط ­زیست استفاده­ کنند تا اینکه بخواهند به­جای آن از حسن شهرت و حیثیت خود هزینه کنند. اگرچه برخی استثناها وجود دارد، اما نگرش غالب به سمت فن­آوری­ های سازگار با محیط­ زیست است (بهاگاواتی، 1384). تا جاییکه امروزه برخی کشورها رشد کمتر را برای حفاظت از محیط زیست پذیرفته­اند (اس‍ت‍ی‍گ‍ل‍ی‍ت‍س،‌ ۱۳۸۵). ضمن اینکه غالباً کشورهایی نوآوری می ­کنند که دارای استانداردهای بالاتری هستند. بسیاری از این نوآوری ­ها منجر به تغییرات فنی اساسی شده­اند که غالباً سازگار با محیط ­زیست و کارآمد هستند. بنابراین استفاده از آنها سودمند است (بهاگاواتی، 1384).

اثرات مثبت و منفی جهانی ­شدن بر محیط ­زیست:

با بررسی نظرات موافقان و مخالفان جهانی شدن، می­ توان تأثیرات مثبت و منفی آن بر محیط زیست را چنین برشمرد:

•  با گسترش جهانی ­شدن اقتصاد و متخصّص ­شدن کشورها در تولید کالاهایی که در آن مزیّت نسبی دارند موقعیت جغرافیایی صنایع تغییر می­کند. برخی کشورها صنایع کثیف ­تر مانند کارخانه­های فولاد و     مواد شیمیایی و برخی دیگر بخش­ های تمیزتر مانند برنامه­ریزی کامپیوتر یا مراکز تلفن را جذب می ­کنند. بنابراین در مواردی مشکلات آلودگی به اطراف جهان منتقل­ می ­شود.
• فرآیند جهانی ­شدن می­تواند تجارت و رشد اقتصادی را تقویت­کند. در این شرایط چنانچه تمایلی نسبت به تولید پاک و بازیافت زباله­ها ایجاد­ نشود، این رشد اقتصادی به زیان محیط ­زیست خواهد ­بود؛ زیرا رشد اقتصادی به رشد درآمد و درنتیجه تقاضای کل منجر شده و از این طریق، تولیدِ تحت هر شرایط و پرداخت از منابع اولیه بدون رعایت اصل جایگزینی را تشدید می­کند. 
• جهانی ­شدن می­تواند موجب یک "رقابت به ­سوی پایین" شود، زیرا ممکن است دولت­ ها برای جلب سرمایه ­های خارجی، استانداردهای زیست ­محیطی خود را نادیده­ گرفته و یا پایین بیاورند (ل‍وگ‍رن‌، 1382).

در کنار آثار منفی که ممکن است به ­دنبال روند جهانی ­شدن بر محیط ­زیست بروز نماید، برخی آثار مثبت را نیز می ­توان برشمرد: 

• جهانی­ شدن فن­آوریهای سبز را گسترش­ می ­دهد. شرکت­های پیشرفته که کارخانه­هایی در خارج ایجاد ­می­ کنند، غالباً فن­آوری­ های سودمند برای محیط ­زیست را با خود به­ همراه ­می آورند و رقبای محلی را         مجبور می­ کنند برای بقاء بهره­وری بالا، در عملیات تولید خود از تکنولوژی پاک­ استفاده­کنند؛ در­عین­حال، صادرکننده ­ها بیش از پیش مجبور ­می ­شوند معیارهای خود را بالا­ ببرند تا پاسخگوی تقاضاهای مشتریان سخت­گیرِ خود باشند (ل‍وگ‍رن‌، 1382).
• رشد اقتصادی می­تواند نهایتاً به یک محیط­ زیست پاک منجر ­شود. واضح است چنانچه دولت ­ها مجبور ­باشند به قوانین زیست ­محیطیِ سخت­گیرانه تری پاسخ گویند هزینۀ نهایی اجرای آن برای مردم افزایش می­یابد. جهانی شدن می­تواند با کمک به افزایش رشد اقتصادی و بالابردن درآمد سرانه، این هزینه را پوشش­ دهد؛ زیرا وقتی مردم پولدارتر شوند، به ­سمت جامعه­ای میل می­کنند که افراد در آن جامعه، محیط ­زیست پاک ­تری را تقاضا ­می کنند؛ چرا که در این شرایط، توان مالی برای پرداخت بهای رسیدن به چنین تقاضایی را هم خواهند ­داشت. (ل‍وگ‍رن‌، 1382).
• جهانی ­شدن شرایطی را به ­وجود ­آورده که فشارها و اعتراضات       زیست ­محیطی دیگر محدود به مرزهای کشورها نیست. به عبارت دیگر امکان همکاری و وحدت رویه و تصمیم مشترک برای فعالان محیط ­زیست ایجاد شده است. امروزه به­واسطۀ فعالیت ­های مؤسسه­های مردم نهاد      بین­المللی و انتشار جهانی اطلاعات، فعالیت­های زیست ­محیطی در سطح جهان در حال گسترش است (Leonard, 1988).
• "قدرت مصرف­کننده" ها می­تواند به­عنوان یکی از پیامدهای تجارت جهانی ­شده به­عنوان ابزاری برای کمک به محیط ­زیست به­ کار­ گرفته­ شود. چرا که با توجه به تمایلی که به برچسب ­گذاری زیست­ محیطی کالاها در جهان ایجاد­شده، مصرف­ کننده ­ها این امکان را می ­یابند تا با استفاده از ابزار تمایلشان به خرید کالاهای سازگار با محیط ­زیست، خواسته­هایشان را بیان کنند. برچسب زیست­ محیطی درواقع نشانگر جنبه­ های زیست­ محیطی یک محصول یا خدمت است (بی­­نام، 1385). درعین­حال برای اینکه این راهکارها تأثیرگذاری بیشتری داشته باشند نیاز است قوانینی وضع و استانداردهایی اعمال­شوند که در نبود آنها تولیدکنندگان نتوانند به­ خلاف واقع محصولشان را سازگار با محیط ­زیست معرفی ­کنند یا اینکه کشوری     به­طور ناعادلانه برچسب نادرستی بر واردات کالای رقیب بزند تا بازار آن کالا را به­خود اختصاص­دهد (Frankel, 2003).
• از دیگر تأثیرات مثبت جهانی ­شدن بر محیط زیست، به­ وجود ­آمدن نظامی است که به­واسطۀ آن، کشورها بتوانند ذیل برخی قواعد که به ­واسطۀ مذاکرات چند جانبه وضع شده­اند با یکدیگر تعامل داشته­باشند و در­عین­حال عملکردشان هم توسط برخی سازمان ­های چندجانبه،  دیده­ بانی گردد. نیاز به وجود چنین نظامی به ­ویژه در مشکلات و مباحث جهانی محیط­ زیست که بیش از یک یا چند کشور در آن درگیرند به­خوبی احساس­می­شود (Frankel, 2003). این نهاد می­تواند مانند نقشی که سازمان تجارت جهانی در حوزۀ اقتصاد به عنوان دیده­ بانی و سازماندهی جهانی ایفا می­کند در حوزۀ محیط ­زیست عمل کرده و زمینۀ اجرای قراردادهای قبلی همچون پیمان کیوتو را فراهم آورد.
• جهانی­ شدن، این امکان را فراهم می ­سازد که کشورها بتوانند از تجربیات یکدیگر بر پایۀ مستندات آماری[9] شان در حوزۀ محیط ­زیست استفاده ­کنند و نهایتاً با درک صحیح از اینکه چگونه جهانی ­شدن و رشد توانسته یا می­تواند اهداف زیست ­محیطی را تحت­ تأثیر ­قرار­ دهد تصمیمات درستی اتخاذ کنند (Frankel, 2003).

راه­کارهای مناسب در سیاست­گذاری در مواجۀجهانی­شدن و محیط ­زیست

کشورهای ثروتمند به واسطۀ تقدّم زمانی در رشد صنعت و اقتصاد، سهم بالایی در ایجاد مشکلات زیست ­محیطی داشته­اند. همین کشورها هستند که مصرف کنندگان عمدۀ انرژی بوده و بیشترین بهره­ برداری را از منابع­طبیعی انجام می­دهند و البته بخش عمدۀ آلودگی ­ها را به­وجود می­آورند (Goldin and Reinert, 2006). درمقابل کشورهای درحال توسعه و توسعه ­نیافته به واسطۀ پایین­تر بودن سطح بهره­ مندی ­شان از تکنولوژی و صنایع پیشرو، به نوعی دیگر در تخریب محیط­ زیست نقش دارند.         به نحوی که اگرچه به­طور میانگین ساکنان کشورهای توسعه ­یافته چندین برابر جهان سومی­ ها منابع را مصرف کرده و از خود، آلودگی باقی می­ گذارند ولی این واقعیت را هم باید در ­نظر­ گرفت که مردمی که امروز تأثیر کمتری دارند به­تدریج درحال      تبدیل ­شدن به عناصر تأثیر­گذار هستند (فریدمن، 1386).

علیرغم اینکه برای حل مشکلات زیست ­محیطی و اتخاذ سیاست ­های مناسب به منظور نیل به اهداف جهانی ­شدن و همزمان، حداقل­سازی اثرات سوء زیست ­محیطی اتفاق نظر کاملی وجود ندارد، ولی بر سر این موضوع که راه­حل­های چند جانبه برای مشکلات زیست محیطی فرامرزی[10] - چه در سطح منطقه­ای و چه در سطح جهانی – نسبت به راه حل­های یک جانبه (تک بعدی) ارجحیت دارند ­نوعی اجماع حاکم است (بی ­نام، ۱۳۸۶). درعین حال نباید از نظر دور داشت که هرگونه اقدام در سطح جهانی بدون سیاست­های زیست­ محیطی در سطوح ملی و محلی کامل نمی ­شود. در­واقع زمانی می­ توان به بهبود وضعیت امیدوار بود که قوانین جهانی ­محیط ­زیست در سطوح ملی نیز به ­درستی اجرا شوند و کشورها برای حل مشکلات فرامرزی مانند گرمایش جهانی با یکدیگر همکاری ­کنند (ل‍وگ‍رن‌، 1382).

علیرغم نظرات جانبدارانۀ طرفداران تندرو اقتصاد از یک سو و مدافعان محیط زیست از سوی دیگر، شاید بتوان گفت نظر غالب بین عموم، تلاش برای از دست ­ندادن هیچ یک از این دو و بهره­مندی از هر دو یعنی رشد اقتصادی و بهبود وضعیت رفاهی ناشی از جهانی شدن و همچنین حقِ داشتنِ محیط ­زیستِ پاک است. هیچ­یک از آنها بدون دیگری نمی ­تواند به ­طور­ کامل به بهبود سطح زندگی کمک کند. در واقع یک ترکیب بهینه از هر دو هدف لازم است تا اثرات مثبت در حد ماگزیمم جذب شده و اثرات منفی به حد مینیمم کاهش داده شود. این ترکیب بهینه می­ تواند در مفهوم "توسعۀ پایدار" به عنوان یکی از مهم ­ترین اهداف هزاره تحقق یابد (Frankel, 2003). توسعۀ پایدار به این معنی است که سیاست­ها به گونه­ای اتخاذ ­شوند که آرزوها و خواسته­ها را در زمان حال تأمین ­نماید، بدون اینکه امکان دستیابی به خواسته­ ها و نیازهای آیندگان به­ خطر ­بیافتد (Kjellé, 2005).

برای کاهش اثرات سوء اقدامات بشر بر محیط­ زیست و در عین توجه به روند   جهانی­ شدن،  راه­کارهای مختلفی را می­ توان پیشنهاد نمود.

• لغو یارانه ­های دولتی در کشاورزی به­ ویژه یارانه­ های سموم ضدّ آفات و کودهای شیمیایی و در مرحلۀ بعدی، اعمال مالیات بر سموم ضدّ آفات، با هدف کاهش مصرف آنها. به دنبال لغو یارانه­ها و اعمال مالیات بر به­کارگیری کودها و سموم ضدّآفات نه تنها تجارت تقویت­می ­شود و مردم به غذای ارزان دسترسی پیدا می­ کنند، بلکه به محیط زیست هم کمک می­ شود.
• لغو یارانه­ های دولتی در بخش ماهی­ گیری و نظارت بیشتر بر ماهی­ گیری در آبهای ساحلی و هم­زمان با آن اتخاذ تصمیمات هماهنگ در بهره ­برداری از ذخایر دریاهای آزاد. این اقدام ضمن ایجاد امکان تداوم ماهی­گیری، تجارت آزاد را بهبود بخشیده و از آنجا که مردم مالیات کمتری در این بخش پرداخت­ می ­کنند، امکان افزایش سرانۀ مصرف ماهی از سوی مردم هم فراهم­ می ­شود.
• کاهش یا حذف یارانه­ های بخش انرژی و اعمال مالیات بر نفت، زغال ­سنگ و در یک کلام و بصورت کلی کربن (مالیات کربن). در اینصورت شرکت­ها و صنایع، دست کم مجبور می­شوند خسارتی که بر محیط ­زیست وارد می­کنند را به­ حساب­ آورند. اگر دولت ­ها یارانه ­های بخش انرژی را لغو­ کنند، تجارت، آزادتر خواهد شد و تنها تجارت سوخت­هایی صورت­ خواهد ­گرفت که فواید اقتصادی آنها از هزینۀ زیست ­محیطی شان بیشتر باشد. درنتیجه احتمالاً آسیب کمتری بر محیط ­زیست وارد­ خواهد­ آمد. چنانچه در مواردی تعطیل ­کردن معادن زغال­ سنگ و پرداخت حقوق به معدنچیان برای کارنکردن، ارزان ­تر و برای محیط ­زیست به مراتب بهتر خواهد بود.
• آزادکردن تجارتِ خدمات زیست ­محیطی از دیگر راه­ کارهای این حوزه است. موانع سرمایه­گذاری و تجاری مانع گسترش فن­آوری­ های سودمند به ­حساب­ می ­آیند. در صورتی ­که آزادسازی آن می­تواند ضمن تسهیل شرایط برای مشاوران محیط ­زیست و عرضه ­کننده­ های راه­حل­ های سبز در سطح بین ­المللی، وضعیت محیط ­زیست را بهبود بخشد.
• کنترل آلودگی ­ها توسط خودِ صنایع آلوده­ کننده، هم­ زمان با توسعۀ فن­آوری­ های جدید، کوچک­تر و تمیز­تر که هزینه ­های زیست ­محیطی صنایع را کاهش خواهند داد. بعلاوه اگر شرکت ­ها پیش­ بینی ­کنند قوانین زیست ­محیطی با گذشت زمان سخت­تر خواهند شد، منطقی این است که آخرین پیشرفت ­های علمی را به ­کار ­گیرند تا مجبور نباشند بعدها مبلغ بیشتری را صرف آن کنند. لازم به ذکر است در ایران بر اساس قوانین و مقررات زیست­ محیطی، ارزیابی زیست­محیطی بر ارزیابی اقتصادی مقدم    می­باشد. به بیانی کلیۀ مجریان طرح­ های توسعه، متعهد به انجام ارزیابی زیست ­محیطی قبل از اجرای پروژه­اند (بی ­نام، ۱۳۸۶).
• توافق ­نامه های بین ­المللی برای حل مشکلات تجارت فرامرزی و زیست­ محیطی به ویژه در مواردی که عامل مخرب به بیش از یک یا چند کشور مربوط می شود و یا اینکه اثر آن متوجه کل دنیا خواهد بود از دیگر راه­ کارهاست. به عنوان نمونه می ­توان انتشار گازهای ­گلخانه­ای که نتیجۀ آن گرم ­شدن زمین و به ­تبع آن تغییرات در فصول، بالا آمدن سطح آب دریاها به دلیل ذوب­ شدن یخ­ های قطبی، تغییرات آب و هوایی و حتّی شیوع برخی بیماری ­ها مانند مالاریاست را ذکر­نمود. ذیل این توافق­ نامه ­ها می توان مجازات ­های اقتصادی بر کشورهایی که سهم بالایی در انتشار گازهای­ گلخانه­ای داشته­اند اعمال نمود. نکتۀ قابل ذکر اینکه ایالات متحده تاکنون از امضاء "پیمان کیوتو" خودداری نموده و اندک بهبود احتمالی در سطح انتشار گازهای­ گلخانه­ای از سوی برخی کشورها با سوء رفتار آمریکا احتمالاً از پیش خنثی­شده خواهد­بود. همچنین دولت کانادا نیز با این توجیه که امکان عمل به تعهداتش را در قبال این پیمان ندارد از آن خارج شد.
• در­نظر­گرفتن "توسعۀ پایدار" در کنار سیاستگذاری ­های صحیح ملی و بین ­المللی در جهت استفاده از انرژی­ و منابع و کنترل جمعیت می­ تواند از تخریب و نابودی اکوسیستم جلوگیری کند (ویگلر، 1380).
• تلفیق تجارت آزاد با سیاست زیست محیطی مناسب، به بیانی داشتن سیاست­گذاری زیست ­محیطی مناسب برای حفاظت از محیط ­زیست و سپس پی گیری تجارت آزاد به منظور به ­دست ­آوردن منافع از آن (بهاگاواتی، 1384).
• ممانعت از فروش ماشین­آلات دست دوم و خارج از رده ناسازگار با محیط­ زیست که به دنبال ابداع فن­آوری ­های جدید و سازگار با محیط زیست کهنه می­ شوند از سوی کشورهای ثروتمند به کشورهای فقیر که استانداردهای زیست­ محیطی پایینی دارند (بهاگاواتی، 1384).
• حمایت از شرکت­های تولید­کنندۀ فن­آوری ­های سازگار با محیط ­زیست به نحوی که خود این شرکت ­ها وضع و اجرای برخی از استاندارد ها را بر عهده گیرند. در این صورت این گروه ­ها رابطۀ هم­ زیستی مطلوبی با گروه­ های محیط­ زیستی برقرار خواهند ­کرد. اگرچه از نظر گروه اوّل، کسب سود و از نگاه دستۀ دوم دوستی با طبیعت، انگیزۀ این همکاری است؛ اما نتیجۀ آن یعنی تحت فشار قرار­ دادن دنیا برای حرکت به­سوی استانداردهای بالاتر در نهایت به نفع محیط ­زیست و بخش­هایی است که از سلامت آن سود می­برند (بهاگاواتی، 1384).
• اعطای ­مجوز برای برچسب ­زنی­ زیست ­محیطی؛ در­واقع با­ این­ کار، مصرف­کنندگان آزادانه می­توانند انتخاب­ کنند که در بین محصولات تولید شده در شرایط استاندارد زیست محیطی و سازگار با آن و محصولات فاقد این استاندارد، کدام را ترجیح می دهند (بهاگاواتی، 1384).
• کشورهای پیشرفته که به دلیل بهره ­برداری از ثروت کافی، امکان بهره ­مندی از     فن­آوری­ های سازگار با محیط ­زیست را دارند و به­واسطۀ تغییر نگرش عمومی و یا تحت فشار گروه­های طرفدار محیط­ زیست، سخت­گیری ­هایی در تجارت و وارداتشان از کشورهای فقیر یا در­حال توسعه اعمال ­می­کنند، با واقف بودن به این مسأله که کشورهای در حال توسعه و فقیر با کمبود منابع مواجه هستند، کمک­های­ فنی در اختیار آنها قرار­دهند تا نظر هر دو طرف تأمین گردد.
• پایه­ گذاری شبکۀ اطلاع­ رسانی زیست ­محیطی برای تشویق جامعۀ اقتصادی به سوی یک سیستم اطلاع ­رسانی زیست­ محیطی و همچنین ملزم­ ساختن مجریان طرحهای توسعه به نشر و پخش آثار زیست ­محیطی پروژه ­هایشان برای عموم.
• کاهش مصرف انرژی به عنوان یک اولویت ملی و تغییر الگوهای مصرف (فریدمن، 1386). استفاده و تشویق سایرین به استفاده از انرژی ­های تجدید ­شونده و پاک مانند باد، خورشید و زیست توده­ها[11] در کنار سوخت­های فسیلی است. اعمال مالیات بر بنزین و استفاده از مشوق­های بلند مدت برای تولید انرژی ­های تجدید­ شونده در رسیدن به این هدف می­تواند مؤثر واقع شود.
• همکاری با بنگاه­های بزرگ و تشویق آنها برای کاستن از تأثیرات کارشان بر  محیط ­زیست از طریق اتخاذ ساز و کارهای سازگار با محیط ­زیست درعین حفظ سود آوری برای بنگاه­ ها و از آن مهم ­تر عملی­بودن این ساز و کارها. نتیجۀ آن محافظت از منابع آب، انرژی و در یک کلام مدیریت شایسته­تر بهره ­برداری از این منابع است. این همکاری ­ها هیچ گونه منافاتی با مقررات و نظارت دولت­ها ندارد و حتی می­ تواند پشتوانۀ اجرایی برای قوانین دولتی به­حساب ­آید؛ زیرا مقررات سختی که غالباً بر بهره برداران تحمیل­می­شود غالباً به­ درستی اجرا نشده و در مواردی اصلاً اجرا نمی­ شوند. این همکاری ­ها همچنین کمک ­می­ کند دیوار حایل بین گروه­ های ذی­ نفع برداشته شود؛ به بیانی شکاف بین دو سوی این دیوار یعنی طرفداران محیط ­زیست از یک سو و  بهره برداران از سوی دیگر را از بین می­ برد.
• نقش مناسب برای گروه ­های زیست ­محیطی بین ­المللی، کمک به گروه­های محلی است که به نوبۀ خود از طریق مجاری سیاسی داخلی و نیز از راه­های قانونی و مشروع، اقدام و تلاش کنند تا توازن نیروهای سیاسی را به سوی ارزش قایل ­شدن بیشتر برای محیط ­زیست دگرگون کنند (بهاگاواتی، 1384).

در پایان ذکر این نکته حایز اهمیت است که سختگیری­ های شدید در مورد بخش­هایی از تجارت که تأثیرات جهانی بیشتری دارند یا بخش ­های مختلف جهان در آن دخیل هستند کارایی بیشتری دارد و در موارد دیگر و محلی، تدابیر متعادل­تر، تأثیرپذیری بیشتری دارند.

جمع بندی

جهانی­ شدن به خودی خود پدیدۀ پیچیده­ای است که نیروها و اثرات زیادی دارد. طبیعتاً هیچگاه همۀ این آثار یا نیروها به­نفع محیط ­زیست نخواهد بود. چنانچه به همان نسبت دور از منطق است که همۀ آنها را به ­ضرر محیط ­زیست بدانیم (Frankel, 2003).

تخریب محیط ­زیست امروزه یک موضوع جهانی است که از هر سه منظر اکولوژیکی، سیاسی و اقتصادی شایان توجه است. در این بین معضلات جهانی محیط ­زیست نیازمند راه­حل­های جهانی هستند (Elliott, 1998).

بررسی­های تجربی در مورد مواد آلوده­ کنندۀ گوناگون به یک منحنی زنگوله­ای شکل رسیده­اند (بهاگاواتی، 1384). به این صورت که سطح آلودگی­ها در آغاز با افزایش درآمد، بیشتر می­شود و سپس اُفت می­کند. در واقع توسعه، در ابتدا محیط ­زیست را        تخریب می­کند؛ اما سرانجام بهبود می­بخشد. بنابراین شاید بتوان گفت توسعه، هم محیط ­زیست را تهدید ­می­کند و هم می­تواند در اصلاح وضعیت آن مؤثر باشد.          به این صورت که همزمان با افزایش درآمد، نگرانی برای محیط ­زیست افزایش می­ یابد و این نگرانی واکنشی را ترغیب می­ کند که موجب بهبود محیط زیست می­شود (کالیر و دالر، 1383). تخریب­ های زیست محیطی همراه با رشد فزایندۀ تجارت منجر به افزایش آگاهی عمومی و عکس العمل در مقابل آثار سوء فعالیت­های اقتصادی مخرّب    محیط­ زیست و افزایش خواسته ­های زیست­ محیطی شده است (Frankel, 2003 ؛   بی ­نام، ۱۳۸۶). ضمن اینکه در اتخاذ سیاست ­های تجاری و اصلاحات سازمان تجارت جهانی باید توازن منافع مابین کشورها در نظر گرفته شده و به مسایلی غیر از تجارت همچون محیط زیست نیز پرداخته ­شود (اس‍ت‍ی‍گ‍ل‍ی‍ت‍س،‌ ۱۳۸۵). 

نباید فراموش کنیم که ما میهمان این سیاره هستیم و آزمون نسل ما این است که آن را همانگونه یا بهتر به نسل بعدی تحویل دهیم (فریدمن، 1386). بدون مبذول داشتن توجه خاص به محیط ­زیست عملاً عدالت در بهره­ مندی نسل­های مختلف از طبیعت مغفول می­ماند. پس شاید بتوان گفت طرفداران واقعی دموکراسی در جهان، دوستدار محیط زیست هستند و سبز زندگی می­کنند.