مهاجرت و شهرنشینی در کشور: ناپایداری جمعیت در مناطق مرزی؛ چالش‌ها و راهکارها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه توزیع فضایی، مهاجرت و شهرنشینی، موسسه تحقیقات جمعیت کشور، تهران، ایران

چکیده

مهاجرت پدیده‌ای ناشی از تغییرات اجتماعی-اقتصادی است که علاوه بر مقصد، مبدا را نیز تحت تاثیر می‌گذارد. به دلایل تغییرات اجتماعی بسیاری به ویژه در چند دهه اخیر، میزان و شدت آن در کشور افزایش یافته است. ازآنجایی که مهاجرت در واکنش به شرایط اجتماعی و اقتصادی در جامعه رخ می‌دهد هرگونه سیاست‌گذاری و ایجاد تغییر در مناطق مبدا و مقصد، منجر به تغییرات چشمگیری در زمینه مهاجرت می‌شود. درنتیجه باتوجه یه الگوی کنونی مهاجرت در کشور که عمده مناطق مهاجرفرست آنرا استان‌های مرزی تشکیل می‌دهند و شدت و روند آن نیز رو به فزونی است، می‌توان آنرا به عنوان یک مسئله اجتماعی عنوان کرد و درپی چاره‌جویی برای آن بود. بنابراین، این مطالعه با استفاده از مطالعات مرتبط با مهاجرت مناطق مرزی و بررسی مشکلات و علل آن، به بررسی مهاجرفرستی گسترده مناطق مرزی و چالش‌ و راهکارهای آن پرداخته است. باتوجه به تاثیر مهاجرت و ناپایداری جمعیت در مناطق مرزی بر امنیت سیاسی و ملی، نیازمند تدوین مجموعه قوانین و راهکارهایی برای کاهش مهاجرت و تشویق جمعیت به ماندگاری در منطقه هستیم. درنظرگرفتن عواملی مانند سرمایه‌گذاری‌های محلی، بازارچه‌های مرزی، ایجاد ایستگاه‌های هم‌اندیشی و .... می‌تواند بسیار مفید باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع فارسی
ابراهیم زاده، عیسی. (1380). مهاجرت‌های روستایی و علل و پیامدهای آن؛ نمونه: استان سیستان و بلوچستان. تحقیقات جغرافیایی، 16(1)، 168-143.
ادهمی، ج.، حسینی، ق.،قاسمی، ع.، و وطن پرست، ر. (1398).روند و جریان‌های مهاجرتی استان مرزی کرمانشاه طی دو دهه اخیر. فصلنامه جمعیت، 107، 76-53.
ایمانی، ع. (1399). ارائه مدلی برای سیاست‌گذاری خدمت سربازی در ایران با بهره‌گیری از عوامل اثرگذار کلان.مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 10(36)، 259-236.
بیک محمدی، ح.، و مختاری ملک آبادی، ر. (1382). تحلیلی جغرافیایی بر روند مهاجرت در استان خوزستان. جغرافیا و توسعه،1(2)، 36-21.
پوریایی، ع. (1395). عوامل اقتصادی و اجتماعی موثر بر گرایش روستاییان شهرستان مشگین شهر نسبت به مهاجرت به شهر تهران [پایان نامه کارشناسی ارشد]. تهران: پایان نامه دانشگاه ازاد اسلامی.
حاتمی نژاد، ح.، ابوبکری، ط.، احمدی، ف.، و نایب زاده، ف. (1390). سنجش درجه توسعه یافتگی صنعتی در مناطق مرزی ایران (مطالعه موردی: شمال غرب کشور, شهرستان‌های جنوبی استان آذربایجان غربی). پژوهش و برنامه ریزی شهری،2(7)، 18-1.
خسروی، ا.، آقامحمدی، س.، کاظمی، ا.، فرشادپور، م.، و شریعتی، م. (1391). سیمای مرگ‌ومیر در 29 استان کشور طی سال‌های 1385 تا 1389. تهران: وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی.
رستمعلی زاده، و.، و حسینی، ق. (1399). بررسی وضعیت مهاجرت در مناطق روستایی شهرستانهای مرزی ایران، فصلنامه علوم و فنون مرزی، 9(1)، 207-177.
حسینی، ق.، و رستمعلی زاده، و. (1393). بررسی ویژگی‌های مهاجران کشور به تفکیک استان طی دوره 1390-1385.فصلنامه جمعیت، 1389 و 1390، 124-91.
رضوانی، م. (1383). مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی توسعه روستایی در ایران. تهران: نشر قومس.
زرقانی، س. ه.، حسینی، س. م.، قنبری، م.، و قیاسی، م. ح. (1395). بررسی و تحلیل الگوی مهاجرت در استان خراسان رضوی. مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، 11(2)، 105-77.
زنگی‌آبادی، ع.، رحیمی، ع.، و مسیبی، س. (1392). تحلیل تطبیقی شاخص‌های اشتغال شهری شهرستان‌های ایران.مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 24(1)، 128-109.
ساسانی پور، م. (1400). مطالعه نقش سن و علل مرگ در تفاوت‌های استانی امید زندگی در بدو تولد در ایران، 1395. نامه انجمن جمعیت شناسی ایران، 16(31)، 342-315.
سراقی، ع.، ابوالفتحی، د.، و ملکی، ح. (1388). فرایند جهانی شدن و تأثیر آن بر روند شهرنشینی در کلان شهرهای کشورهای درحال توسعه (نمونه موردی:کلان شهر تهران). تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 10(13)، 172-139.
سرور، ر.، محمدی حمیدی، س.، و ویسیان، م. (1393). بررسی شاخص‌های توسعه در مناطق مرزی در راستای تحقق امنیت پایدار (مطالعه موردی شهرستان‌های مرزی استان آذربایجان غربی). پژوهشنامه جغرافیای انتظامی،2(7)، 54-25.
سنائی، پ. (5731). بررسی سیاست ها و خط مشی های اتخاذ شده در برنامه های عمرانی قبل و بعد از انقلاب اسلامی با تأکید بر سیاست ها و خط مشی های مؤثر بر روند مهاجرتهای روستا- شهری در ایران[ پایان نامه کارشناسی ارشد]. تهران: دانشگاه تهران.
شمس الدینی، ع.، و گرجیان، پ. (9831)، عوامل مؤثر در مهاجرت روستاییان به شهرها با تأکید بر شبکه مهاجرت (مورد: دهستان رستم دو). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی،5 (11)، 75-29.
شهبازین، س. (7931). بررسی نقش مهاجرت در بازتوزیع جمعیت در کشور[ رساله دکتری]. یزد: دانشگاه یزد.
شهبازین، س. (1400). برآورد رشد جمعیت ناشی از مهاجرت در استان‌های ایران طی دوره 90-1385 و 95-1390.  تهران: موسسه تحقیقات جمعیت کشور .
شهبازین، سع.، عباسی شوازی، م. ج.، و عسکری ندوشن، ع. (1396)، تغییرات الگوهای سکونتی ایران با تأکید بر مهاجرت داخلی طی دوره 1395-1370، فصلنامه مطالعات جمعیتی، 3(2)، 188-153.
شهبازین، س.، عسکری ندوشن، ع.، و عباسی شوازی، م. ج. (1397). نقش مهاجرت داخلی در بازتوزیع جمعیت ایران (دوره زمانی 1395-1370). نامه انجمن جمعیت شناسی ایران,13(25) 66-33.
شهپری ثانی، د.، صادقی، ح.، حسینی، م.، و محمودیان، ح. (1399). بررسی وضعیت جمعیتی مناطق مرزی ایران و اثر آن بر امنیت پایدار مطالعه موردی: استان خوزستان.پژوهشنامه مطالعات مرزی، 29، 53-39.
صادقی، ر.، شکریانی، م. (1395). تحلیل نوسانات فضایی تأثیر توسعه بر مهاجرت داخلی‌ بین‌شهرستانی در ایران. توسعه محلی (روستائی-شهری)، 8( 2)، 270-245.
صحنه، ب. (1390). بازگشت مهاجران به روستاها و نقش ان در معیشت پایدار روستایی )مطالعه موردی: شهرستان اققلا گلستان[ پایان نامه کارشناسی ارشد]. تهران: دانشگاه تهران
طالشی، م.، و امیر فخریان، م. (1391). کاربرد الگوی کمی تحلیل فضایی جمعیت در آمایش سکونتگاه‌های روستایی مطالعه موردی: استان خراسان رضوی. پژوهش‌های روستایی، 3(12)، 134-111.
عسکری ندوشن، ع.، لشگری، ا.، و فرامرزیان، س. (1396). رابطه شاخص‌های توسعه و مهاجر‌پذیری شهرستان‏ها در ایران. تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی،8(1)، 152-127.
فطرس، م. ح.، و بهشتی‌فر، م. (1385). تعیین سطح توسعه‌یافتگی استان‌های کشور و نابرابری بین آن‌ها طی سال‌های 1373 و 1383. دوفصلنامة علمی مطالعات و سیاست‌های اقتصادی، 10، 122-101.
کاوه فیروز، ز.، و فراش، ن. (1395). مطالعه جریان‌های مهاجرتی و عوامل موثر برآن در استان آذربایجان غربی.مطالعات توسعه اجتماعی –فرهنگی، 5( 3)، 88-61.
کشت کاررجبی، م.، اعتباریان، ا.، و قیتانی، ا. (1400). مدل به کارگیری سیاست پژوهی در حوزه سیاست‌گذاری عمومی: مطالعه موردی بخش مسکن. فصلنامه علمی مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 11(39)، 229-206.
کیانی، م. (1395). بررسی عوامل تأثیر گذار بر مهاجرت روستایی و پیامدهای ان در بخش کیان شهرستان نهاوند[پایان نامه کارشناسی ارشد]. تهران: دانشگاه تهران.
گل وردی، م. (1400). ابزار تأثیرگذاری بر فرایند سیاست‌گذاری. مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 11( 38)، 362-348.
محمودی، م. ج.، مشفق، م.، و کاظمی پور، ش. (1389). تحلیل سیستمی جایگاه منطقه خراسان در نظام مهاجرتی ایران طی دوره 85-1355. فصلنامه جمعیت، 74- 73، 62-45.
محمودیان، ح. (1395). مهاجرت داخلی و شهرنشینی در ایران: وضعیت، چالش ها و راهکارهای سیاستی. (بررسی مسائل نوظهور جمعیتی ایران» مجموعه مقالات سیاستی)، دانشگاه تهران و صندوق جمعیت سازمان ملل متحد، 44-36.
محمودیان، ح.، قاسمی اردهایی، ع. (1392). بررسی وضعیت مهاجرت و شهرنشینی در ایران. تهران: انتشارات  صندوق جمعیت ملل متحد در ایران.
محمودیان، ح.، و محمودیانی، س. (1397). بررسی وضعیت مهاجرت و شهرنشینی در ایران با تاکید بر دوره 95-1390.تهران: انتشارات صندوق جمعیت ملل متحد در ایران. 
مختاری هشی، ح.، وزین، ن.، و قادری حاجت، م. (1396).بررسی پایداری امنیت روستاهای مرزی استان سیستان و بلوچستان. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 14( 54)،60 -43.
موسوی، س.، و نیک‌نامی، م. (1400). تبیین سیاست‌های پیشران مدیریت خشکسالی، مورد مطالعه استان تهران.فصلنامه علمی مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 11( 40)، 153-132.
موسوی، م. ن.، بهرامی جاف، س.، علیزاده، ف.، و شهبازی، م. (1397). بررستی روند سیاست‌گذاری‌های جمعیتی در آمایش مناطق مرزی استان کرمانشاه (95-1365). فصلنامه علوم و فنون مرزی، 7(3)، 90-65.
نسترن، م.، ابوالحسنی، ف.، و بختیاری، ن. (1394). پراکنش فضایی توسعه در شهرستان‌های ایران با استفاده از رتبه‌بندی ترکیبی. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای،17، 14-1.
نیکخواه بهرامی، م. (1394). بررسی تمایل مهاجرتی جوانان روستایی 15 تا 24 ساله روستاهای برگزیده شهرستان گلندویک (افجه سینک هنزک)[ پایان نامه کارشناسی ارشد]. تهران:دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
References
Adhami, J., Hosseini, Gh., Ghasemi, A., & Vatanparast, R. (2019). [Migration trends and flows in Kermanshah border province during the last two decades (Persian)]. Population Journal, 107-108, 53-76. [Link]
Askari, A., Lashgari, E., & Faramarzian, S. (2017). [The relationship between the indicators of development and immigration of cities in Iran (Persian)]. Social analysis of Order and Social Inequality, 8(1), 127-152. [Link]
Beik Mohamadi, H., & Mokhtarei, R. (2003). [A geograplical analysis on migration processin Khoozestan Province (Persian)]. Geography and Development, 1(2), 21-36. [DOI:10.22111/GDIJ.2003.3812]
Ebrahimzade, E. (2001). [Rural migration and its effects in Sistan And Baluchistan : A case study (Persian)]. Geographical Research, 16(1), 143-168. [Link]
Fotros, M . H., & Beheshtyfar, M. (2006). [Determining the Level of Development and Inequality of Iranian Provinces during 1994 and 2004 (Persian)]. The Journal of Economic Studies and Policies, 10, 101-122. [Link]
Golverdi, M. (2021). [Policy brief: A tool to influence policy making process (Persian)]. Strategic Studies of Public Policy, 11(38), 348-362. [Link]
Hataminejad, H., Abobakri, T., Ahmadi, A., & Nayebzade, F. (2011). [Measuring the degree of industrial development in the border areas of Iran (case study: Northwest of the country, Southern cities of West Azarbaijan province) (Persian)]. Journal of Urban Planning and Research, 2(7), 1-18. [Link]
Hoseiini, Gh., & Rostsmalizade, V. (2015). [Study of the immigrants characteristics in provinces of Iran, 2006-2011 (Persian)]. Population Journal, 21(89), 91-124. [Link]
Imani, A. (2020). [Presenting a model for the military service policy-making in Iran using effective macro-elements (Persian)]. Strategic Studies of public policy, 10(36), 236-259. [Link]
Kavehfirooz, Z., & Farash, N. (2016). [Study of factors influencing migration flows in West Azerbaijan Province (Persian)]. Journal of Studies of Socio-Cultural Development, 5(3), 61-88. [Link]
Khosravi, A., Aghamohamadi, S., Kazemi, E., Farshadpour,M., & Shariati, M. (2012). [Deaths in 29 provinces of the country during the years 2005 to 2009 (Persian)]. Tehran: Ministry of Health and Medical Education
Kiyani, M. (2016). [Investigating the influencing factors on rural migration and its consequences in Kian section of Nahavand city (Persian)] [MA thesis]. Tehran: University of Tehran.
Keshtkarrajabi, M., Etebarian, A., & Gheitani, A. (2021). [The model for using policy research in policy making: A case study of the housing sector (Persian)]. Strategic Studies Of Public Policy, 11(39), 206-229. [Link]
Khosravi, A., Taylor, R., Naghavi, M., & Lopez, A. D. (2007). Mortality in the Islamic Republic of Iran, 1964-2004. Bulletin of the World Health Organization; 85(8), 607-614. [DOI:10.2471/BLT.06.038802] [PMID]
Mahmodi, M. J. Moshfegh, M., & Kazemipoor, Sh. (2010). [Systematic analysis of the place of Khorasan region in Iran’s immigration system during the period 1355-1385 (Persian)]. Population Journal, 73-74, 45-62. [Link]
Mahmodian, H. (2016). [Internal migration and urbanization in Iran: Situation, challenges and policy solutions. In:  Examining Iran’s emerging population issues (pp. 38-44) (Persian)]. Tehran: UNFPA & University of Tehran. [Link]
Mahmodian, H., & Ghasemi, A. (2013). [Investigating the situation of immigration and urbanization in Iran (Persian]. Tehran: UNFPA.
 Mahmodian, H., & Mahmodiani, S. (2018). [Examining the situation of immigration and urbanization in Iran with an emphasis on the period of 2011-2016 (Persian)]. Tehran: UNFPA. 
Mokhtari, H., Vazin, N., & Ghaderi Hajat, M. (2017). [Stability of security in border areas villages of Sistan and Baluchestan Province (Persian)]. Geographical Journal of Territory, 14(54), 43-60. [Link]
Mousavi, S., & Niknami, M. (2021). [Explaining the driving policies of drought management: The case study of Tehran province (Persian)]. Strategic Studies of public policy, 11(40), 132-153. [Link]
Mousavi, M. N., Bahrami, S., & Shahbazi, M. (2018). [Investigating the process of population policies in border areas of Kermanshah province (1365 to 1395) (Persian)]. Journal of Border Science And Technology, 7(3), 65-90. [Link]
Nastaran, M., Abolhasani, F., & Bakhtiari, N. (2015). [Spatial distribution of development indicators in Iranian cities using composite ranking (Persian)]. Regional Planning, 17, 1-14. [Link]
Nikkhah Bahrami, M. (2015). [Investigating the migration tendency of rural youth aged 15 to 24 in selected villages of Glendwick County [MA thesis]. Tehran: Islamic Azad University.
Pouriyae, A. (2016). [Economic and social factors affecting the tendency of the villagers of Meshgin Shahr towards Migration to Tehran (Persian)] [MA thesis]. Tehran: Islamic Azad University.
Rezvani, M. R. (2004). [An introduction to rural development planning in Iran (Persian)]. Tehran: Ghomes. [Link]
Rostamalizadeh, V., & Hosseini, Gh. (2020). [ Investigating the migration situation in rural areas of border cities of Iran (Persian)]. Journal of Border Science and Technology, 9(1), 177-207. [Link]
Sadeghi, R, Abbasi-Shavazi, M. J, Shahbazin, S (2020), Internal migration in Iran. In: M. Bell, A. Bernard, E. & Charles-Edwards, Y. Zhu (Eds.), Internal migration in the countries of Asia. Cham: Springer Press. [DOI:10.1007/978-3-030-44010-7_15]
Sadeghi, R., & Shokryani, M. (2016). [Spatial analysis of the development impact on internal migration-between counties-in Iran (Persian)]. Community Development (Rural and Urban Communities), 8(2), 245-270. [DOI: 10.22059/JRD.2016.63067]
Sahne, B. (2011). [The return of immigrants to villages and its role in sustainable rural livelihoods (Case study: Aqqla city, Golestan (Persian)] [MA thesis]. Tehran: University of Tehran.
Sanae, P. (1996). [Examining the policies and policies adopted in the construction programs before and after the Islamic revolution: Emphasizing the policies and policies effective on the process of rural-urban migrations in Iran (Persian)] [MA thesis]. Tehran: University of Tehran.
Sarvar, R., Mohammadi Hamidi, S., & Waysian, M. (2014). [Analysis of evelopment indicators in border regions to meet sustainable security (case study: Border townships of West Azarnaijan Province)(Persian)]. Journal of Police Geography, 2(7), 25-54. [Link]
Saraghi, E., Abolfathi, D., & Maleki, H. (2009). [The process of globalization and its effect on the process of urbanization in the megacities of developing countries (case example: Tehran metropolis) (Persian)]. Journal of Applied researches in Geographical Sciences, 10(13), 139-172. [Link]
Sasanipour, M. (2022).[The Role of age and causes of death in provincial differences in life expectancy at birth in Iran, 2016 (Persian)]. Journal of Population Association of Iran, 16(31), 315-342. [DOI:10.22034/JPAI.2022.545961.1208]
Shahbazin, S., Abbasi-Shavazi, M. J., & Askari-Nodoushan, A. (2017). [Changing in population settlement patterns in Iran with an emphasis on internal migration during the period 1991-2016 (Persian)]. Population Studies, 3(2), 153-188. [Link]
Shahbazin, S., Askari-Nodoushan, A., & Abbasi-Shavazi, M. J. (2018). [The impact of internal migration on the population redistribution in Iran: The period of 1991-2016 (Persian). Journal of Population Association of Iran, 13(25), 33-66. [Link]
Shahbazin, S. [Examining the role of immigration in population redistribution in the country (Persian)] [PhD dissertation]. Yazd: Universty of Yazd.
 Shahbazin, S. (2021). [Estimated population growth due to immigration in Iran’s provinces during 2006-2011 and 2011-2016 (Persian)]. Tehran: Country Population Research Institute.
Shahiri Sani, D., Sadeghi, H., & Hosseini, M. R. (2020). [Investigating the demographic situation of Iran’s border areas and its effect on sustainable security, a case study: Khuzestan province (Persian)]. Journal of Border Studies, 29, 39-53. [Link]
Shamsodini, A., & Gorjian, P. (2010). [Effective factors in the migration of villagers to cities, with an emphasis on the migration network (Case: Rostam 2 District) (Persian)]. Journal of Studies of Human Settlements Planning, 5(11), 75-92. [Link]
Taleshi, M., & Amir Fakhrian, M. (2013).[Utilizing quantitative patterns for spatial analyzing of population in spatial planning of rural settlements case study: Khorasan Razavi Province (Persian)]. Journal of Rural Research, 3(12), 111-134.
Zangiabadi, A., Rahimi, A., & Mosayebi, S. (2013). [The comparative analysis of urban employment indexes in Iran Towns (Persian)]. Geography and Environmental Planning, 24(1), 109-128. [Link]
Zarghani, H., Hosseini, S. M., Ghanbari, M., & Ghiyasi, M. H. (2017). [Investigation and analysis of migration pattern in Razavi Khorasan province (Persian)]. Scientific quarterly of social-cultural studies of Khorasan, 11(2), 77-105. [Link]