جایگاه تنظیم‌گری در فرایند خصوصی‌سازی صنعت گاز، مطالعه موردی: بازار گاز ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

ویژگی انحصار طبیعیِ صنعت شبکه‌ای گاز  به مواجهۀ این بازار با شکست منجر شده است. به واسطۀ شکست بازار، خصوصی‌سازی این صنعت، بدون ایجاد نهاد‌ها و ابزارهای تنظیم‌گر، منجر به بروز رفتارهای ضد رقابتی نظیر سوءاستفاده از وضعیت مسلط و انحصار خواهد شد. تجربیات کشورهای پیشرو مانند ایالات متحدۀ آمریکا نشان می‌دهد که این کشور حقوق عمومی رقابت برای بخش‌های رقابت‌پذیر بازار گاز و ابزارهای تنظیم‌گری بخشی برای بخش‌های رقابت‌ناپذیر آن تدوین کرده است.
این مقاله با روش تحلیلی ـ توصیفی در دو بخش تنظیم شده است؛ بخش نخست مبانی، ماهیت و ابزارهای تنظیم‌گری و تجربۀ کشور آمریکا در استفاده از این ابزارها را بررسی می‌کند و بخش دوم به ارزیابی تنظیم‌گری صنعت گاز ایران اختصاص دارد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد به رغم تصویب ابزارهای تنظیم‌گری در اقتصاد ایران، هنوز این ابزارها در صنعت گاز ایران مورد استفاده قرار نگرفته و تمام زنجیرۀ ارزش این صنعت به صورت انحصاری در اختیار دولت است و نبود ابزارهای تنظیم‌گری در این صنعت سبب شده تا واگذاری صنایع پایین‌دستی با وجود تکلیف قانونی با موفقیت همراه نباشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابراهیمی، نصرالله. 1394. «تحلیل حقوقی انحصار و رقابت در بازار انرژی با تأکید بر صنایع گاز و برق؛ چالش‌ها و فرصت‌ها». فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی. دورۀ 45. شمارۀ 3.
استیونس، پل. 1390. اقتصاد انرژی ترجمۀ علی طاهری‌فرد، سید جعفر حسینی و جلال دهنوی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
بازرگان، عباس. 1387. مقدمه‌ای بر روش‌های تحقیق کیفی و آمیخته. تهران: نشر دیدار.
جعفری چالشتری، محمود. 1394. بررسی رژیم حقوقی حاکم بر توافقاتی ائتلافی در حق اختراع. پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق تجاری اقتصادی بین‌الملل، دانشکده حقوق دانشگاه تهران.
خالقی، شهلا. 1387. «مدیریت و سیاست‌گذاری در بخش گاز (چالش‌ها و آموخته‌ها)». فصلنامۀ مطالعات اقتصاد انرژی، دورۀ 4، شمارۀ 15، صص 167-189.
درخشان، مسعود. 1390. مشتقات و مدیریت ریسک در بازارهای نفت. چاپ اول. تهران: مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی.
رشوند بوکانی، مهدی. 1390. حقوق رقابت در فقه امامیه، حقوق ایران و اتحادیه اروپا. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
ساموئلسون، پل و نورد هاوس. 1384. اصول علم اقتصاد. ترجمۀ مرتضی محمدخان. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
عظیم‌زاده آرانی، محمد. 1395. طراحی نهاد مطلوب تنظیم‌گری، مطالعه موردی: بازار گاز ایران. رسالۀ دکتری اقتصاد نفت و گاز. دانشگاه علامه طباطبایی.
قاسمی جاوید، علی‌رضا. 1391. «بررسی روند تحولات بازارهای جهانی گاز طبیعی و مروری بر سیاست‌های ایران در خصوص صادرات گاز». در: صنعت نفت و گاز به زبان غیر فنی. به کوشش عاطفه تکلیف. تهران: کمیل.
مبینی‌دهکردی، علی و فاضل خادم. 1388. «ایران و فرصت‌های جهانی در صنعت نفت». در: همایش نفت و سیاست‌ خارجی (11/12/1388). مجموعه مقالات همایش نفت و سیاست خارجی. تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک. صص 122-135.
دبیرخانۀ شورای عالی اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی. 1394. مجموعۀ قوانین و مقررات اجرایی اصل 44 قانون اساسی به همراه اسناد بالادستی مرتبط با آن. تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
نیلی، مسعود و همکاران. 1390. تدوین طرح جامع شرکت ملی گاز ایران. تهران: پژوهشکده مطالعات اقتصادی و صنعتی شریف.
نیلی، مسعود و همکاران. 1389. بررسی مبانی نظری و تجربی خصوصی‌سازی بخش توزیع نیروی برق. تهران: پژوهشکده مطالعات اقتصادی و صنعتی دانشگاه صنعتی شریف.
هانت، ای.ک. 1381. تکامل نهادها و ایدئولوژیهای اقتصادی. ترجمۀ سهراب بهداد. تهران: نشر آگاه.
یاوری، اسدالله. 1393. «درآمدی بر مفهوم تنظیم‌گری حقوقی». مطالعات حقوق تطبیقی. دوره 5. شماره 2.
یوسفی، مرتضی و مسعود صحیحی. 1387. «بورس گازی: پیامدها و چالش‌ها». در: دومین کنفرانس بین‌المللی صادرات گاز ایران (13/7/1387). مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین‌المللی صادرات گاز ایران.  تهران: شرکت ملی صادرات گاز ایران. صص 56-75.
Dunne, N. 2015. Competition Law and Economic Regulation: Making and Managing Markets. Cambridge University Press.
Fox, E.M and Sullivian, L.A. 1989. Cases and Materials on Antitrust. London: West Academic Publishing.
Green, Ofer. 2008. Integration of Non-Efficiency Objectives in Competition Law. A Thesis Submitted in Conformity with the Requirements for the Degree of Master of Laws, Faculty of Law, University of Toronto.
Heinkel, Joan.1996. "Natural Gas Industry Restructuring And Eia Data Collection". EIA.
Hellwig, Martin. 2008. "Competition Policy and Sector-Specific Regulation for Network Industries". MPI Collective Goods Preprint, No. 2008/29.
IEA. 2012. Gas Pricing and Regulation, China’s Challenges and IEA Experience.
Kotlowski, Aleksander. 2007. "Third-party Access Rights in the Energy Sector: A Competition Law Perspective". Utilities Law Review. Vol. 16. No. 3.
Law, Peter L. and Bent R. Svensson. 1999. Gas Sector Restructuring and Privatization−Lessons from Argentina, Brazil, Poland, Hungary, and Vietnam. world bank.
Manuela, M. 2006. on The Origins of The Concept Of Natural Monopoly. University of Salento, Lecce, Italy.
Mathias M. C. and Alexandre Szklo. 2007. "Lessons Learned From Brazilian Natural Gas Industry Reform”. Energy Policy. Volume 35. Issue 12.
Moran, M. 2002. "Understanding the Regulatory State". British Journal of Political Science. Vol. 32. No. 2. 
Motta, Massimo. 2004. Competition Policy : Theory and Practice. Cambridge University.
Ogus, A.I. 1994. Regulation: Legal Forms and Economic Theory. Oxford University Press.
Roberts, Peter. 2014. Gas and LNG Sales and Transportation Agreements: Principles and Practice. Fourth Edition. Thomson Reuters.
Spence David B. 2008. "Can Law Manage Competitive Energy Markets". Cornell Law Review. Vol. 93.
Walsten, Scott. 2003. "Regulation And Privatization In Telecommunications Reforms". journal of policy reform. volume 6. issue 4.
World Bank Reports. 1993. Natural gas: private sector participation and market development natural Gas trends.