کشورداری اقتصادی ایران درقبال افغانستان (روایتی صدساله 1398-1298ش.)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته علوم سیاسی، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

2 دانشیار رشته علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

دولت ایران در سده اخیر به ابزارهای مختلف برای تغییر رفتار کشورهای هدف متوسل شده است. یکی ِ از این ابزارها «اقتصادی» است. توسل به ابزارهای اقتصادی ملی و فراملی برای تغییر رفتار دولت هدف »کشورداری اقتصادی» نامیده میشود. این نوع از کشورداری، ابزار مهم سیاست خارجی در پیشبرد »توسعه اقتصادی« است. مطالعه موردی برای فرضیه یادشده در نوشتار حاضر ایران و افغانستان هستند. مطالعه نقش سیاست خارجی بر توسعه به وسیله کشورداری اقتصادی روزنهای جدید پیرامون مطالعاتی«اهمیت ابزارهای سیاستگذاری عمومی و توسعه در ایران است. هدف پژوهش» تبیین تاریخی ـ عل ِ اقتصادی فراملی در توسعه جوامع است. پرسش مقاله بدین شرح است: کشورداری اقتصادی ایران در قبال افغانستان (1298-1398ش.) چه فرایندی را طی کرده است؟ بر اساس یافته های پژوهش سیاست خارجی ایران در دولت پهلوی اول از طریق ابزارهای سیاسی و دفاعی، ازجمله پیمان های مودت و در پهلوی دوم تحت تأثیر مدرنیزاسیون از ابزارهای اقتصادی همچون حمایت های مالی و موافقتنامه های تجاری درصدد تغییر رفتار خارجی دولت افغانستان بود، اما پس از سقوط پهلوی ابزارهای نظامی به علت ایدئولوژی های انقالب اسالمی 1357 و کودتای کمونیستی 1357 در افغانستان جایگزین ابزارهای اقتصادی شد، ازجمله حمایت های تسلیحاتی ایران از مجاهدین افغان علیه دولت کابل. پس از سقوط طالبان، ایران به تدریج به ابزارهای اقتصادی متوسل شد که یکی از نتایج آن تبدیل شدن ایران به بزرگترین شریک تجاری افغانستان طی چند سال گذشته است. مقایسه دوره های یادشده نشان میدهد که ابزارهای اقتصادی بیش از سایر ابزارها منافع و همگرایی دو کشور را محقق کرده است؛ بنابراین ابزارهای اقتصادی فراملی از ضرورت های گریزناپذیر در توسعه کشورهاست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ادوای، م. (3931). روابط اقتصادی ایران و افغانستان در دوره پهلوی دوم (7531-0231ش.): صادرات و واردات. تاریخ روابط خارجی، 51(85)، 961-331. https://www.magiran.com/paper/1506309
ادوای، م. (5931). صادرات و قاچاق نفت و فرآورده‌های نفتی ایران به افغانستان در دوره پهلوی دوم (7531-0231ش). خراسان بزرگ، 7(22)، 48-37. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=312420
اسلامی شعبجره، ر.، و  یوسف زهی، ن. (7931). استراتژی‌های کارآمدسازی اقتصاد سیاسیِ منطقه‌ای افغانستان و ایران: بر مبنای تحلیل سیستمی نقش بندر چابهار. مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 8(82)، 421-95. https://profdoc.um.ac.ir/paper-abstract-1072227.html
اکرم، ع. (0831). نگاهی به شخصیت، نظریات و سیاست‌های سردار محمد داوود. کابل: میزان.
اندیشمند، م. ا. (6831). ما و پاکستان. کابل: پیمان.
آدمک، ل. (7731). روابط خارجی افغانستان در نیمه اول قرن بیست. ترجمه محمد فاضل صاحب‌زاده، چاپ دوم، پیشاور: فضل.
تمنا، ف. (7831). سیاست خارجی آمریکا در افغانستان. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
تیشه‌یار، م. (1931). نگاهی به ملاحظات جمهوری اسلامی ایران درباره حضور ناتو در افغانستان. مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 81(87)، 02-1. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=243632
حافظ‌نیا، م. ر.،  مختاری هشی، ح.، و رکن الدین افتخاری ع. ر. (0931). بررسی چالش‌های جغرافیای سیاسی در همگرایی منطقه‌ای، مطالعه موردی: سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو). ژئوپلیتیک، 8(1)، 14-1. http://ensani.ir/fa/article/301705/
حسن‌تاش، غ. ح.، و سیاوش ص. (5931). تجارت انرژی ایران و افغانستان، تجارب و راهکارها. تهران: هزاره سوم اندیشه.
حق‌شناس، م. ج.، و یوسفی، ع.  (9831). فرصت‌ها و تهدیدهای روند ملت‌سازی در افغانستان برای ایران. مطالعات روابط بین‌الملل، 3(31)، 421-59. http://prb.iauctb.ac.ir/article_524637.html
حمیدی، س.، و یوسف‌زهی، ن. (7931). واکاوی تأثیرات نوسازی دولتی بر وضعیت سیاسی ـ اجتماعی زنان افغانستان؛ با تأکید بر متن قوانین اساسی. مطالعات تاریخی جهان اسلام، 6(11)، 081-051. https://iranjournals.nlai.ir/handle/123456789/215750
رسول، س. (4631). نگاهی به عهد سلطنت امانی. کابل: کمیته فرهنگی اتحاد اسلامی مجاهدین افغانستان.
سازمان توسعه تجارت ایران. (5931). کتاب افغانستان. تهران: سازمان توسعه تجارت ایران.
سینایی، و.، و جمالی، ج. (7931). دیپلماسی اقتصادی ج.ا.ایران در افغانستان و مدیریت اختلافات آبی دو کشور (با کاربست رویکرد اقتصادِ نهادگرا). مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 8(82)، 39-96. https://www.sid.ir/fA/Journal/ViewPaper.aspx?id=359666
عباسی، ا.، و رنجبردار، م. (0931). کمک‌های مالی ایران به افغانستان: اهداف و آثار اقتصادی آن. روابط خارجی، 3( 3)، 922-591. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=135710
فرزانه‌پور، ح.، و یوسف‌زهی، ن. (6931). کاربست تاریخی نظریه نخبگان و آسیب‌شناسی نقش کارگزاران بر شکنندگی دولت‌های افغانستان. پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 7(1)، 221-59. https://www.magiran.com/paper/1775643
فرهنگ، ع. ا. (5931). تجارت میان افغانستان و ایران؛ یک دهه ارتباط. تهران: عرفان.
قاسمی، ع. خ. (3931). راهبردهای گسترش روابط اقتصادی ایران و افغانستان. [پایان‌نامه کارشناسی ارشد]. دانشگاه تهران: دانشکده مدیریت و اقتصاد.
لطفی، ح. (4931). تحلیل ژئوپلیتیکی روابط افغانستان و ایران؛ چالش‌ها و فرصت‌ها. خراسان بزرگ، 6(91)، 57-75. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=312360
استیو، ا.، امیلیا، ه.، و تیم، د. (6931). کشورداری اقتصادی. در کتاب سیاست خارجی: نظریه‌ها، بازیگران و موارد مطالعاتی. ترجمه حاجی یوسفی، ا. م.، محمودی، ح.، کریمی، ا. تهران: سمت. http://samt.ac.ir/fa/book/
مجددی، ع. ح.، و مجددی، ف. (8731). حقیقت‌التواریخ افغانستان از امیرکبیر تا رهبر کبیر. کابل: میوند.
مرکز مطالعات استراتژیک افغانستان. (4831). افغانستان و جهان (کشورهای آسیایی، آفریقایی و استرالیا)، جلد اول، زیر نظر عزیز آریانفر. کابل: میوند.
مؤسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد. (3931). فرصت‌های راهبردی در روابط اقتصادی ایران و افغانستان. تهران: مؤسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد.
عبداللهی، ا.، حیدری، م.، نجفی، م. ع.، و فرهادی، ک. (9831). چشم‌انداز توسعه روابط اقتصادی ایران و افغانستان؛ با تأکید بر ولایت هرات. تهران: مؤسسه اندیشه‌سازان نور. https://www.gisoom.com/book/1724366/
نعمتی، نو.، و ادوای، م. (1931). ایران، افغانستان و راه‌های ترانزیتی در دوره پهلوی دوم (5731-0231ش.). پژوهش‌های ایران‌شناسی، 2(2)، 401-98. https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?id=200730
نیرآبادی، م. (9831). روابط سیاسی و اقتصادی و فرهنگی ایران و افغانستان در دوره پهلوی اول. [پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد].تهران:دانشگاه شهید بهشتی.
یوسف‌زهی، ن. (6931). واکاوی موانع و چالش‌های تأثیرگذار در روابط اقتصادی ایران و افغانستان و تأثیر آن بر توسعه اقتصادی پایدار خراسان جنوبی. [پایان‌نامه ارشد]. بیرجند: دانشگاه بیرجند.
یوسف‌زهی، ن.، و نجف‌زاده، م. (7931). بازخوانی گفتمان اسلام سیاسی افغانستان از منظر امام خمینی (ره) (9891-9791م.). پژوهش‌نامه انقلاب اسلامی، 8(72)، 78-76. https://rjir.basu.ac.ir/article_2322.html
یوسف زهی، ن.، و فرزانه‌پور، ح.، بخشی، ا. (7931).قرائتی برساخت‌گرا از علل ناکارآمدی فرهنگ مشترک در گسترش روابط اقتصادی ایران و افغانستان (8102-1002م.). پژوهش‌نامه خراسان بزرگ، 13، 48-69. https://www.magiran.com/paper/1980701
References
Advai, M. (2014). [Economic relations between Iran and afghanistan in the second pahlavi period (1941-1979): Exports and imports (Persian)]. History of Foreign Relations, 15(58), 133-69. http://www.hfrjournal.ir/article_76807.html
Abbasi, E., & Ranjbardar, M. (2011). [Iran’s financial assistance to Afghanistan: Its goals and economic effects (Persian)]. Foreign Relations, 3(3), 195-229. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=135710
Adamec, L. W. (1998). Afghanistan’s foreign relations in the first half of the twentieth century [Sahebzadeh MF, Persian trans.] 2sd edition, Peshawar: Fazl. http://www.afghandata.org:8080/xmlui/handle/azu/15745
Advai, M. (2016). [Export and smuggling of iran’s oil and petroleum products to afghanistan in the second pahlavi period (1941-1979) (Persian)]. Greater Khorasan, 7(22), 73-84. https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=569087
Arianfar, A. (2005). Afghanistan center for strategic studies, Afghanistan and the World (Asian, African and Australian Countries). Retrived from: https://www.arianfar.com/
Akram, A. (2001). A look at the personality, theories and policies of sardar Mohammad Davoud. Kabul: Mizan.
Andishmand, M. E. (2007). We and Pakistan. Kabul: Peyman.
Blanchard, J. M. F., & Ripsman, N. M. (1999). Asking the right question: When do economic sanctions work best? Security Studies, 9(1-2), 219-53 [DOI:10.1080/09636419908429400]
Blanchard, J. M. F., & Ripsman, N. M. (2008). A political theory of economic statecraft. Foreign Policy Analysis, 4(4), 371-98. [DOI:10.1111/j.1743-8594.2008.00076.x]
Blanchard, J. M. F., & Ripsman, N. M. (2008). A political theory of economic statecraft. Foreign Policy Analysis, 4(4), 371-98. [DOI:10.1111/j.1743-8594.2008.00076.x]
Boute, A. (2019). Economy statecraft and investment arbitration. University of Pennsylvania Journal of International Law, 40(2), 383-418. https://scholarship.law.upenn.edu/jil/vol40/iss2/2/
Eslami, R., & Yosofzehi, N. (2018). [Strategy efficiency political economy regional between Afghanistan and Iran In the basic of analysis system SWOT Chabahar Port (Persian)]. Strategic Studies of Public Policy, 8(28), 95-124. http://sspp.iranjournals.ir/article_33908_4981.html?lang=en
Farhang, A. H. (2016). [Trade between Afghanistan and Iran; a decade of communication (Persian)]. Tehran: E’rfan. https://www.gisoom.com/book/11271195/
Farzanehpour, H., & Yousefouzahi N. (2017). Historical application of elite theory and pathology of the role of agents on the fragility of afghanisan governments (Persian)]. Political Research of the Islamic World, 7(1), 95-122. http://www.magiran.com/paper/1775643
Ghasemi, A. (2014). [Strategies for the development of economic relations between Iran and Afghanistan (Persiann)].  [MA. thesis]. University of Tehran: Faculty of Management and Economics.
Hafeznia, M. R., Mokhtari Hshi, H., Rokoldin Eftekhari A. r. (2011). [Study of political geography challenges in regional convergence, case study: Economic Cooperation Organization (ECO) (Persian)]. Geopolitics, 8(1), 1-41. http://ensani.ir/file/download/article/20121210093729-9617-45.pdf
Haghshenas, M. J., & Yousefi, O. (2010). [Opportunities and threats of the nationalization process in Afghanistan for Iran (Persian)]. International Relations Studies, 3(13), 95-124. http://prb.iauctb.ac.ir/article_524637.html
Hamidi, S., & Yousefouzahi, N. (2015). [Analysis of the effects of government modernization on the socio-political situation of Afghan women; Emphasizing the text of the constitutions (Persian)]. Historical Studies of the Islamic World, 6(11), 150-80. http://journals.miu.ac.ir/article_2494_6113826ecb460dc2109d31d882c74b93.pdf
Siavash S., & Hasantash, Gh. H. (2016). [Iran-afghanistan energy trade, experiences and strategies (Persian)]. Tehran: The Third Millennium of Thought. https://www.gisoom.com/book/11253579/
Iran Trade Promotion Organization. (2016). Afghanistan Book. Tehran: Iran Trade Promotion Organization.
Lotfi, H. (2015). [Geopolitical analysis of Afghanistan-Iran relations; challenges and opportunities (Persian)]. Greater Khorasan, 6(19), 57-76. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=312360
Mastanduno, M. (1999). Economic statecraft, interdependence, and national security: Agendas for research. Security Studies, 9(1-2), 288-316. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09636419908429402
Smith, S., Hadfield, E., & Don, T. (2017). Foreign Policy : Theories , Actors and Cases (Vol 2). [A. Mohammad Haji Yousefi., H. Mahmoudi., & A. Karimi]. Tehran: Samt. http://samt.ac.ir/fa/book/1873
Mujaddedi, A. H., & Fazlollah M. (1999). Hagheghat- altavarikh of afghanistan from amir kabir to the supreme leader. Kabul: Maiwand.
Farhadi, K., Heydari, M., & Najafi, M. A. (2010). Perspectives on the Promotion of Economic Relations between Iran and Afghanistan; with emphasis on Herat province. Tehran: Andishehsazan Nour. https://www.gisoom.com/book/1724366/
Nayerabadi, M. (2010). [Political, economic and cultural relations between iran and afghanistan in the first pahlavi period (Persian)] [MA. thesis]. Tehran: Shahid Beheshti University, Faculty of Literature and Humanities, Department of History.
Nemati, N. A., & Advai M. (2012). [Iran, Afghanistan and transit routes during the 2nd Pahlavi period (Persian)]. Iranian Studies, 2(2), 89-104. [DOI:10.22059/jis.2013.35372]
Rasoul, S. (1985). A look at the Amani Monarchy. Kabul: Cultural Committee of the Islamic Union of Mujahideen of Afghanistan.
Sinaee, V., & Jamali J. (2015). [Economic diplomacy of the Islamic Republic of Iran in Afghanistan and Management of Water Disputes between the two countries (Using the Institutionalist Economy Approach) (Persian)]. Strategic Studies of Public Policy, 8(28), 69-93. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=359666
Tadbir Institute of economic Research. (2014). Strategic Opportunities in Iran-Afghanistan Economic Relations. Tehran: Tadbir Institute of economic Research .
Tamnna, F. (2008). US foreign policy in Afghanistan. Tehran: Institute for Strategic Studies.
Tishehyar, M. (2012). [A look at the Islamic Republic of Iran’s Considerations on NATO Presence in Afghanistan (Persian)]. Central Asia and Caucasus Studies, 18(78), 1-20. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=243632
Yousefouzahi, N. (2017). Analysis of obstacles and challenges affecting Iran-Afghanistan economic relations and its impact on sustainable economic development of South Khorasan (Persian)]. [MA. thesis]. Birjand: Birjand University.
Najafzadeh, M., & Yousefouzahi, N. (2018). [Reading of the discourse of political Islam in Afghanistan from the perspective of Imam Khomeini (1979-1989) (Persian)]. The Research Letter of the Islamic Revolution, 8(27), 67-87. https://rjir.basu.ac.ir/article_2322.html
Yousefouzahi, N., Farzanehpour, H., & Bakhshi, A. (2015). Constructivist reading of the causes of inefficiency of common culture in the promotion of economic relations between Iran and Afghanistan (2001-2018). The Research Letter of Greater Khorasan, 31, 69-84. https://www.magiran.com/paper/1980701