آیندۀ سوریه و فرصت‌ها و چالش‌های‌ آن برای جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه یزد

2 کارشناس ارشد مطالعات منطقه‌ای

چکیده

بحران سوریه، از همان روزهای نخستین، به کشمکش‌ها و منازعات داخلی محدود نماند و عرصۀ جدال بازیگران مختلف منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای شد که منافع هم‌سو یا متضاد با یکدیگر داشتند. ازاین‌رو، بدیهی است که آیندۀ سوریه بر منافع این بازیگران تأثیر خواهد گذاشت. باتوجه‌به اینکه حفظ بشار اسد در قدرت یا برکناری او تأثیر بسیار زیادی در آیندۀ سوریه دارد، نویسندگان مقالۀ حاضر به این پرسش پاسخ می‌دهند که ماندن یا برکنارشدنِ بشار اسد جمهوری اسلامی ایران را با چه فرصت‌ها و چالش‌هایی مواجه خواهد کرد. برای پاسخ به این پرسش، از روش آینده‌پژوهی (رویکرد اکتشافی) و شیوۀ سناریونویسی استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که، باتوجه‌به روندهای موجود، در میان چهار سناریوی ممکن (1. حفظ بشار اسد، تثبیت نفوذ ایران؛ 2. حفظ بشار اسد، تثبیت نفوذ روسیه، کاهش نفوذ ایران؛ 3. حفظ بشار اسد، تقسیم قدرت در میان کُردها، علویان و سنی‌ها؛ 4. برکناری بشار اسد، کاهش نفوذ ایران، افزایش نفوذ رقبای منطقه‌ای ایران)، سناریوی دوم محتمل‌ترین سناریو است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسماعیلی، علی، حمید نیکو و مهدی گل‌محمدی. 1391. بیداری اسلامی: مبانی، زمینه‌ها و پیامدهای ژئوپلیتیکی. تهران: انتشارات سورۀ مهر.
امامزاده، پرویز. 1392. تأملی بر ریشه‌های بحران در سوریه. تهران: انتشارات مرکز تحقیقات استراتژیک.
امامی، محمدعلی. 1376. سیاست و حکومت در سوریه. تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
امینی، علی‌اکبر، سعید آقاعلیخانی و رحمت ابراهیمی. 1392. «کالبدشناسی بحران سوریه و مداخلۀ آمریکا در آن». پژوهش‌نامۀ بین‌المللی. دورۀ 6. شمارۀ 23. صص 47 - 76.
باباجانی‌پور، زهرا. 1391. «راهبرد ایالات‌متحدۀ آمریکا در سوریه 2011-2012». مطالعات منطقه‌ای، آمریکاشناسی ـ اسرائیل‌شناسی. سال 14. شمارۀ 2. صص 115-139.
باقری‌دولت‌آبادی، علی، جمشید خلقی و عبدالرضا فتحی مظفری. 1392. «تحولات سوریه: مبانی، روند و پیچیدگی‌ها»، فصلنامۀ پژوهش‌های راهبردی سیاست. سال 1. شمارۀ 4. صص 27-55.
بهمن، شعیب. 1393. «نقش آمریکا در همگرایی و واگرایی ایران و روسیه». فصلنامۀ مطالعات راهبردی جهان اسلام. سال 15. شمارۀ 2. صص 143-170.
پسندیده، سمیه. 1392. «همکاری‌های امنیتی ایران و روسیه: زمینه‌ها و چشم‌اندازها»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی. سال 17. شمارۀ 1. صص 155-177.
حافظ‌نیا، محمدرضا و ابوالفضل کاوندی. 1389. «روابط ایران و کشورهای عربی پس از حملۀ آمریکا به عراق». مطالعات خاورمیانه. شمارۀ 62. صص 9-26.
دوستی، محمدمهدی. 1391. «کالبدشکافی مخالفان دولت سوریه»، مطالعات راهبردی جهان اسلام. شمارۀ 5. صص 213-242.
دهقانی‌فیروزآبادی، سید جلال و مهدی فرازی. 1391. بیداری اسلامی ملاحظات ایرانی و غربی، بیداری اسلامی و امنیت ملی رژیم صهیونیستی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
ذوقی بارانی، کاظم، روح‌الله قادری کنگاوری و محمدرضا فراتی. 1390. «تحلیل ژئوپلیتیک سوریه؛ بستری برای تدوین سیاست خارجی ایران در خاورمیانه». مجلۀ سیاست دفاعی. شمارۀ 77. صص 195 - 214.
زمانی، ناصر. 1392. «تحلیل ریشه‌های ماهیت بحران اوکراین؛ تشدید تنش شبه‌جنگ سرد بین روسیه و غرب». فصلنامۀ سیاست خارجی. سال 27. شمارۀ 4. صص 889-918.
ساجدی، امیر. 1392. «بحران سوریه و دخالت قدرت‌های بیگانه»، پژوهشنامۀ روابط بین‌الملل. دورۀ 6. شمارۀ 24. صص 157-190.
سمیعی، علی‌رضا و محسن شفیعی. 1394. «آیندۀ گروهک‌های تکفیری و راه‌کارهای ثبات‌بخش دولت سوریه و عراق». پژوهش‌های راهبردی سیاست. سال 4. شمارۀ 14. صص 199-227.
شیرخانی، محمدعلی و مجیدمحمد شریفی. 1394. «ژئوپلیتیک انرژی، روسیه و دیپلماسی خط لولۀ ترکیه». فصلنامۀ مطالعات اوراسیای مرکزی. دورۀ 10. شمارۀ 1. صص 117-133.
شوری، محمود. 1394. «ایران، روسیه و آیندۀ مسئلۀ سوریه»، فصلنامۀ روابط خارجی. سال 7. شمارۀ 4. صص 13-17.
شهریاری، محمدعلی، اسماعیل شفیعی و نفیسه واعظ. 1395. «بررسی رویکرد جمهوری اسلامی ایران در سوریه (در چارچوب نظریۀ بازی‌ها)». فصلنامۀ تحقیقات سیاسی و بین‌المللی. دورۀ 8. شمارۀ 28. صص 119-144.
صادقی، سیدشمس‌الدین و کامران لطفی. 1394. «تحلیل مواضع جمهوری اسلامی ایران در قبال بحران سوریه». جستارهای سیاسی معاصر. دورۀ 6. شمارۀ 15. صص 123-144.
عبدخدائی، مجتبی و زینب تبریزی. 1394. «نقش گروه‌های تکفیری ـ تروریستی سوریه و عراق در تأمین امنیت اسرائیل». مطالعات انقلاب اسلامی. سال 12. شمارۀ 41. صص 149-168.
فاطمی‌نسب، علی و امین چگینی. 1390. «سیاست خارجی ترکیه و تحولات سوریه و تأثیر آن بر امنیت سیاسی ج.ا. ایران». فصلنامۀ تحقیقات سیاسی و بین‌المللی. شمارۀ 9. صص 171-184.
کولائی، الهه. 1381. «توسعۀ روابط فدراسیون روسیه و اسرائیل (با تأکید بر ج.ا. ایران)». مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی. شمارۀ 57. صص 11-56.
کیانی، داوود و زهره خان‌محمدی. 1392. «واکاوی علل حضور روسیه در بحران سوریه». فصلنامۀ راهبرد. سال 22. شمارۀ 69. صص 87-114.
ملکی، محمدمهدی. 1394. «نشست وین 2 و حل بحران سوریه». باشگاه خبرنگاران جوان. قابل‌دسترس در: http: //www.yjc.ir/fa/news/5378514 ]28/08/1396[.
ناجی، ناصر و عبدالرضا فرجی‌راد. 1394. «آیندۀ سیاسی سوریه و منافع استراتژیک ایران». فصلنامۀ جغرافیایی سرزمین. دورۀ 12. شمارۀ 45. صص 51-66.
نیاکوئی، سید امیر، علی اسمعیلی و علی‌اصغر ستوده. 1393. «عوامل گسترش روابط استراتژیک سوریه با ایران از صعود بشار اسد به قدرت تا ناآرامی‌های اخیر (2000-2011)». فصلنامۀ مطالعات سیاسی جهان اسلام. دورۀ 3. شمارۀ 9. صص 137-164.
یزدان‌فام، محمود. 1390. «تحولات جهان عرب: صورت‌بندی قدرت و هویت در خاورمیانه». فصلنامۀ مطالعات راهبردی. سال 14. شمارۀ 2. صص 47-77.
Al-Khatieb, M. 2014. “Jabhat al-Nusra, IS compete for
foreign fighters”. Al-Monitor. Available at: http: //www.al-monitor.com/pulse/ru/originals/2014/07/jabhat-al-nusra-announce-islamic-emirate.html [12/06/2017].
Barkey, H. 2011. “Turkey takes over the Arab Spring”. Carnegie. Available at: http: //carnegieendowment.org/2011/04/26/turkey-and-arab-spring-pub-43731 [05/11/2016].
Baroud, R. 2011. “Zero-Problems Foreign Policy No More: Turkey and the Syrian Abyss”. Foreign Policy Journal. Available at: https: //www.foreignpolicyjournal.com/2011/11/26/zero-problems-foreign-policy-no-more-turkey-and-the-syrian-abyss/?wpmp_switcher=mobile [08/09/2016].
Hinnebusch, R. 2011. “The Islamic Movement in Syria:
Sectarian Conflict and Urban Rebellion in Authoritarian-populist
Regime”, In Hillal Dessouki, A.E. (ed.) Islamic Resurgence in the Arab World. New York: Praeger.
Islamtimes. 2017. Available at: Http: //www.islamtimes.org/vdchvqnzk23nkkd. Tft2 Html, 9/12/1392 [11/05/2017].
Jpost. 2017. Available at: Http: //www.jpost.com/Israel-News/Politics-And-Diplomacy/Turkish-industrial-leaders-call-for-trade-increase-with-Israel-490952 [11/05/2017].
Kablili, R. 2012. “Russia arms Syria with Powerful ballistic missiles”. WND. Available at: http: //www.wnd.com/2012/12/russia-arms-syria-with-powerful-ballistic-missiles/ [19/10/2016].
Khaddour, K. 2015. “The Assad Regimes Hold on the Syrian State”. Carnegie Middle East Center. Available at: http: //carnegieendowment.org/files/syrian_state1.pdf [02/12/2017].
Nerguizian, A. 2012. “U.S and Iranian Strategic Competition: The Proxy Cold War in the Levant, Egypt and Jordan”.
CSIS. Available at: https: //www.csis.org/analysis/us-and-iranian-strategic-competition-proxy-cold-war-levant-egypt-and-jordan-0 [05/09/2016].
Ruthven, Malise. 2011. “Storm over Syria”. New York Review of Books. Available at: http: //mideast.foreignpolicy.com/posts/2011/05/16 [27/06/2017].
Trenin, D. 2010. “Russia’s Policy in the Middle East: Prospects for Consensus and Conflict with the United States”. Carnegie. Available at: http: //carnegie.ru/2010/03/02/russia-s-policy-in-middle-east-prospects-for-consensus-and-conflict-with-united-states-pub-40324 [11/03/2017].