دیپلماسی اقتصادی ج.ا.ایران در افغانستان و مدیریت اختلافات آبی دو کشور (با کاربست رویکرد اقتصادِ نهادگرا)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ایران و افغانستان طی قرون متمادی با حضور در یک بستر تمدنی و جغرافیایی مشترک، تقریباً نوعی همسایگی مسالمت‏آمیز را تجربه کرده‏اند. البته این قرابت سرزمینی بعلاوه برخی علل دیگر، زمینه‏ساز اختلاف بویژه بر سر میزان بهره‏برداری از آب رودخانه‏های مشترک شده است. طرفین تاکنون برای مدیریت اختلافات به روش‏های مختلف متوسل شده‏اند اما نتیجه‏ی مشخصی در پی نداشته است. این مقاله با هدف تبیین و معرفی دیپلماسی اقتصادی به عنوان یک عنصرِ مشترکِ منفعت‏محور و سودآور و یک اهرم مؤثر در مدیریت اختلافات آبیِ دو کشور ارائه می‏شود. در این راستا، با بهره‏گیری از «روش کیفی» (تبیین و تحلیل)، سنجش این فرضیه که «وابستگی متقابلِ اقتصاد و تجارت افغانستان و ایران و وجود ظرفیت‏ها و مزیت‏های مکمّل اقتصادی، فرصت جلب همکاری طرف افغان برای مدیریت اختلافات آبی را فراهم می‏سازد»، صورت می‏گیرد. در این پژوهش، با تأکید بر محوریت «دیپلماسی اقتصادی» در سیاست خارجی ج.ا.ایران در افغانستان، یافته‏هایی چون صادرات متقابل، ترانزیت کالا، صادرات برق و فناوری آبیاری مکانیزه به افغانستان و تبادل فراورده‏های نفتی با آب، بیان شده است که بر این اساس، گسترش و تعمیق وابستگی تجاری، مالی و سرمایه‏گذاری، می‏تواند طرفین را برای دستیابی به راه‏حل منصفانه برای بهره‏برداری از آبهای مشترک، ترغیب و متقاعد سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الف) منابع فارسی
بانک جهانی، 1396، گزارش اقتصادی افغانستان، خرداد. قابل دسترسی در:
http://documents.worldbank.org/curated/en/746471495781300014/pdf/115229-dari-public-afg-development-update-spring-2017-dari.pdf
باین، نیکلاس و استفان وولکاک، 1388 ، دیپلماسی اقتصادی نوین، ترجمه: محمدحسین شیخ‏الاسلامی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‏المللی.
بس کرنر، ن.، 1372، آب، امنیت و خاورمیانه، ترجمه: پیروز ایزدی، تهران: پژوهشکده علوم دفاعی و استراتژیک دانشگاه امام حسین (ع).
جوانمرد قصّاب، محمدمهدی، 1393، رصد؛ یکصد نکته درباره داد و ستد با بازار افغانستان، مشهد: موسسه مطالعات و پژوهش‏های بازرگانی.
خبرنامه، 2016، بحران مدیریت آب، 25/12/2016. http://khabarnama.net/blog/2016/12/25/afghanistan-water-management-crisis
خبرگزاری تسنیم، 1396، اثرات سوء اقدامات افغانستان بر تالاب­های هامون، 11/2/1396. https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/02/11/1394072
خبرگزاری فارس، 1391، «ایران صادرات برق به افغانستان را افزایش می‌دهد»، 9/11/1391.
خبرگزاری ماین نیوز، 1394، «دعوت از شرکت‌های ایرانی برای سرمایه‌گذاری در معادن افغانستان»، 17/6/94. قابل دسترسی در:
http://www.minews.ir/fa/doc/news/27490/
کوه‏زاد، حسین، «چالش‏ها و ظرفیت‏های همکاری اقتصادی ایران و افغانستان»، 1394، سایت اقتصاد آسیا]پایگاه اینترنتی[، 21 اسفند. قابل دسترس در:  http://www.eghtesadasia.com/?p=2616
رحیمی بروجردی، علیرضا، 1385، همگرایی اقتصادی؛ ترتیبات تجاری- منطقه‏ای و بازارهای مشترک، تهران: سمت.
زارع‏زاده، محبوبه و دیگران، 1395، «امکان‏سنجی همکاری ایران و افغانستان در حوضه   آبریز هیرمند جهت تخصیص آب بیشتر به محیط زیست و کنترل محصول خشخاش با استفاده از نظریه بازی»، تحقیقات منابع آب ایران، سال 12، شماره 3 (پاییز). صص 21-12.
زرقانی، هادی و امین لطفی، 1390، «نقش رودهای مرزی در همکاری و همگرایی منطقه‏ای»، مجله‏ی جغرافیا و توسعه‏ی ناحیه‏ای، شماره 15 (بهار و تابستان)، صص 82-57.
سعادت، رحمان و مسعود موسوی شفایی، 1394،  اقتصاد سیاسی بین‏الملل و دیپلماسی اقتصادی، سمنان: دانشگاه سمنان.
سینایی، وحید، 1390، «هیدروپلتیک، امنیت و توسعه همکاری‏های آبی در روابط ایران، افغانستان و ترکمنستان»، فصلنامه روابط خارجی، سال سوم، شماره دوم، تابستان 1390.
فرهنگ، عبدالهادی، 1395، تجارت میان افغانستان و ایران، تهران: موسسه انتشارات عرفان.
متوسلی، محمود و همکاران، 1389، اقتصاد نهادی، تهران: دانشگاه امام صادق.
مجتهدزاده، پیروز، 1378، امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران، مترجم: ملک محمدی، ح. م.، تهران: انتشارات شیرازه.
محمدی، مهدی، 1389، «ارزش‏گذاری اقتصادی؛ رویکردهای بدیل»، فصلنامه اقتصاد تطبیقی، سال اول، شماره 2، پاییز و زمستان، صص 91- 103.
مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی، «قانون معاهده راجع به آب رود هیرمند بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت افغانستان»، تاریخ بازیابی: 5/3/1397، قابل دسترس در:
http://rc.majlis.ir/fa/law/show/95041
میان‏آبادی، حجت، 1392، «ملاحظات سیاسی و امنیتی و حقوقی در مدیریت رودخانه‏های مرزی»، فصلنامه پژوهش‏های روابط بین‏الملل، دوره نخست، شماره 9، پاییز 1392، صص 199-167.
میان‏آبادی، حجت، 1396، «مناسبات آبی ایران و افغانستان»، موسسه ایران شرقی، قابل دسترس در: http://easterniran.com/fa/doc/report/835
نجفی، محمدعلی و دیگران، 1389، چشم‏انداز توسعه‏ی روابط اقتصادی ایران و افغانستان، تهران: موسسه مطالعات اندیشه‏سازان نور.
واعظی، محمود، 1387، «راهبرد تعامل سازنده و الزامات سیاست خارجی توسعه‌گرا»، چاپ اول، در: مجموعه مقالات سیاست خارجی توسعه‌گرا، تهران، مرکز پژوهش‌های مجمع تشخیص مصلحت نظام.
وزارت انرژی و آب افغانستان، 2016، قابل دسترس در: http://mew.gov.af/fa/news/62032
ب) منابع انگلیسی
Baranay, P. 2009, Modern Economic Diplomacy. http://www.dec.lv/mi/ Baranay_ Pavol_engl.pdf.
Barbier, E. B., Acreman, M., & Knowler, D. 1997. Economic Valuation of Wetland: A Guide for Policy Makers and Planners, Ramsar Convention Bureau, Gland.
Bayne, Nicholas, 2011, the new economic diplomacy, UK: the London school of economics and political science.
Commons, john R, 1934, Institutional economics: its place in political economy, New York: Macmillan.
Groom, A.J.R, Paul Graham Taylor, Functionalism: Theory and Practice in International Relations, London: university of London press, 1975.
Mianabadi H, Mostert E and Van De Giesen N, 2015, Trans-boundary River Basin Management: Factors Influencing the Success or Failure of International Agreements. In W. K. Hipel, L. Fang, J. Cullmann & M.
Bristow (eds.), Conflict Resolution in Water Resources and Environmental Management. Springer,: Heidelberg
Qureshi, Asad Sarwar, 2002, Water Resources Management in Afghanistan; The Issues and Options, international water management institute, available at:
https://cropwatch.unl.edu/documents/Water%20Resource%20Issues%20In%20Afghanistan.pdf
Rana, K. S. (2007), Economic Diplomacy: The Experience of Developing Countries, In: The New Economic Diplomacy, Decision-Marking and Negotiation in international relations, N. Bayne and S. Woolcock, the London school of Economics and Politics science, UK.
Saner, Raymond, 2003, International Economic Diplomacy: mutations in post- modern times, Discussion Paper No. 84, January 2003, University of Leicester.
Schotter, Andrew, 1981, The economic theory of social institutions, Cambridge and New York: Cambridge U. press.
Stewart, A. K, 2016, Dams in Afghanistan Transboundary; Water Resources in Afghanistan. Elsevier Inc.,
Thomas V, Azizi M A and Behzad K, 2016, Developing transboundary water resources: What perspectives for cooperation between Afghanistan, Iran and Pakistan? (R. Dennis, ed.). European Commission.
http://carnegieendowment.org/files/Presentation_-%20Ashraf.pdf.