تغییرات متغیرهای کلان اقتصادی وواکنش فیزیکی شهرهای بزرگ، میان و کوچک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز

2 گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز

چکیده

حیات شهر وابسته به سرمایه‌ای است که در شهر ایجادشده یا به آن وارد می‌شود، اما مسئله‌ی مهم این است که این سرمایه در کجا انباشت می‌شود چراکه انباشت سرمایه موتور محرکه‌ی توسعه است. در کشور ما وجود حاکمیت، برنامه‌ریزی متمرکز، تغییر در سبک زندگی، تبدیل جامعه به جامعه‌ای مصرفی و وابستگی به درآمدهای نفتی، فضای رانتی را ایجاد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند که باعث انباشت سرمایه در زمین شهری می‌شود. پژوهش حاضر رابطه‌ی میان متغیرهای کلان اقتصادی و توسعه فیزیکی شهرها بررسی می‌کند. پژوهش از نوع کمی و همبستگی است و برای جمع‌آوری داده‌ها از روش اسنادی و آمارنامه‌ها و تصاویر ماهواره‌ای استفاده‌شده است. دوره زمانی تحقیق از سال 1380 تا 1393 و برای تجزیه‌وتحلیل داده‌‌‌ها از روش ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون خطی چند متغیره استفاده‌شده است . متغیرهای مورد بررسی این تحقیق شامل متغیرهای مستقل( متغیرهای مربوط به درآمدهای نفتی، متغیر کلان اقتصادی متغیرهای مربوط به هزینه) و متغیرهای وابسته(مساحت شهرها) است. نتایج نشان می‌دهد که توسعه فیزیکی شهرها با متغیرهای مربوط به درآمدهای نفتی به‌ویژه باقیمت سالانه نفت سنگین دارای همبستگی است بنابراین نظریه اقتصاد سیاسی دولت رانتیر را تأیید کرده و نشان می‌دهد که توسعه شهرها وابسته به تولیدات داخلی نیست بلکه وابسته به درآمدهای نفتی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


افراخته، ح. (1394). انباشت سرمایه و تشدید مخاطرات محیطی شهر- منطقه تهران. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 2(4)، 47-64.
افراخته. ح.، و حجی‌پور، م. (1393). انباشت سرمایه و اقتصاد فضا در ایران. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 3(10)، 43-63.
امیری‌بشلی، م.، مجتبی‌زاده‌خانقاهی، ح.، زیاری، ی. ع.، و نوری‌کرمانی، ع. (1398). متغیرهای اثرگذار در سیاست گذاری توسعه فیزیکی شهر ساری. جغرافیا، 17(61)، 125-139.
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران»حساب‌های ملی ایران و گزارش اقتصادی و ترازنامه» سال‌های مختلف.
تیموری، ا. (1394). وقوع بحران‌های سیاسی-اجتماعی و اثرات آن بر درآمد حاصل از گردشگری نمونه موردی: کشورهای ایران، ترکیه، مصر. فصلنامه علمی-پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 5(20)، 1-14.
خیرخواهان، ج.، و برادران‌شرکا، ح. ر. (1382). رونق نفتی و نرخ پس‌انداز در کشورهای اوپک. پژوهش‌های اقتصادی ایران، 5(16)، 101-132.
درگاه ملی آمار ایران، نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال‌های 1385-1395.
راعی‌دهقی، م. (1386). بررسی جایگاه بخش نفت و گاز در اقتصاد سال‌های اخیر ایران. بررسی‌های بازرگانی، (25)، 41-48.
کاتوزیان، م. ع. (1384). تضاد دولت و ملت: نظریه تاریخ و سیاست در ایران [ع. ‌ر. طیب، ترجمه فارسی]. چاپ 3. تهران: نشر نی.
م‍ارک‍س‌، ک. (1388). سرمایه، نقدی بر اقتصاد سیاسی [ح. مرتضوی، ترجمه‌ فارسی]. تهران: آگاه.
مرادی، م. ع. (1389). تاثیر نفت بر نماگرهای اقتصاد کلان ایران: با تأکید بر مکانیزم‌های انتقال و آثار. پژوهش‌های اقتصادی، 10(2)، 115-140.
مرکز آمار ایران. (1397). سالنامه آماری کشور 1395. تهران: مرکز آمار ایران، دفتر ریاست روابط عمومی و همکاری‌های بین‌الملل.
واحدیان‌بیکی، ل.، و پرنون، ز. (1391). اثر توسعه فیزیکی شهر تهران بر تغییر کاربری اراضی آن طی سال‌های 1352-1388. مقاله ارائه شده در: چهارمین همایش علمی سراسری دانشجویی جغرافیا، تهران، ایران، 18-19 اردیبهشت 1391.
یزدانی، م. ح.، و پوراحمد ا. (1386). تاثیر مدرنیسم بر تحولات کالبدی شهرهای ایرانی- اسلامی، نمونه تبریز. تحقیقات جغرافیایی، 22(1)، 29-52.
Afrakhteh, H. (2016). Capital accumulation and environmental disaster intensification in Tehran city-region. Journal of Spatial Analysis Environmental Hazards, 2(4), 47-64. [DOI:10.18869/acadpub.jsaeh.2.4.47]
Afrakhteh, H., & Hajipour, M. (2015). [Capital accumulation and space economy in Iran (Persian)]. Space Economics and Rural Development, 3(10), 43-63. http://serd.khu.ac.ir/article-1-2168-en.html
Amiri Boshla, M., Mojtabazadeh Khaneghahi, H., Ziari, Y. A., & Noori Kermani, A. (2019). [Analysis of effective variables in the process of policy- making for environmental (physical) development of Sari (Persian)]. Geography, 17(61), 125-39. http://mag.iga.ir/fa/Article/8831
Cavalcanti, T., Da Mata, D., & Toscani, F. (2019). Winning the oil lottery: The impact of natural resource extraction on growth . Journal of Economic Growth, 24, 79-115. [DOI:10.1007/s10887-018-09161-z]
Cavalcanti, T. V. V., Mohaddes, K., & Raissi, M. (2009). Growth, development and natural resources: New evidence using a heterogeneous panel analysis. Cambridge Working Papers in Economics, November. [DOI:10.17863/CAM.5313]
Farzanegan, M. R. (2011). Oil revenue shocks and government spending behavior in Iran. Energy Economics, 33(6), 1055-69. [DOI:10.1016/j.eneco.2011.05.005]
Katoozian, M. A. (2005). [State-national conflict: A theory of history and politics in Iran [A. R. Tayyeb, Persian Trans]. 3rd Ed. Tehran: Nashre Ney. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/624606
Kheirkhahan, J., & Baradaran Shoraka, H. R. (2003). [Oil boom and saving rate in OPEC members (Persian)]. Iranian Journal of Economic Research, 5(16), 101-32. https://ijer.atu.ac.ir/article_3862.html
Marx, K. (2009). Capital, a critique of political economy [H. Mortazavi, Persian Trans]. Tehran: Agah. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1078988
Moradi, M. A. (2010). [Oil resource management, economic growth and income distribution in Iran (Persian)]. The Economic Research, 10(2), 115-40. http://ecor.modares.ac.ir/article-18-2882-en.html
Raei Dehaghi, M. (2007). [Investigating the position of oil and gas sector in Iran’s economy in recent years (Persian)]. Commercial Surveys, (25), 41-8. http://ensani.ir/fa/article/86822
Statistical Centre of Iran. (2018). [Statistical yearbook of the country 1395 (Persian)]. Tehran: Statistical Centre of Iran, Office of the Head, Public Relations and International Cooperation. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/5178248
Teymori, E. (2016). [Occurrences of political-social crises and its effect on tourism revenue: The case study: Iran, Turkey & Egypt (Persian)]. Journal of Regional Planning, 5(20), 1-14. http://jzpm.miau.ac.ir/article_1695.html
Vahedian Beyki, L., & Pornoon, Z. (2012). [The effect of physical development of Tehran on land use change during the years 1352-1388 (Persian)]. Paper presented at 4th Global Student Scientific Conference on Geography, Tehran, Iran, 7-8 May 2012. https://civilica.com/doc/152344/
Yazdani, M. H., & Pourahmad, A. (2007). [The influence of modernism upon the physical transformation of Iranian-Islamic cities (Tabriz’as case study) (Persian)]. Geographical Research, 22(1), 29-52. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=69678