فرصت‌ها و تهدید‌های فراروی حوزه¬های علمیه در عرصه¬ی بین¬الملل با رویکرد رسانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

حضور حوزه‌های علمیه در محیط‌های فراملی، ورود به محیط‌های متلاطم و پیچیده است، محیطی که در آن تهدید‌های و فرصت‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آنها را از یک سو با چالش‌ها و مشکلات سهمگین و از سویی دیگر با ظرفیت‌های گسترده و نامتعارف مواجه می‌سازد.
این پژوهش به منظور بررسی فرصت ها و تهدیدات فراروی حوزه های علمیه در عرصه بین الملل انجام شده است. در این تحقیق با مطالعه نظری و اسنادی، ادبیات موضوعی تحقیق بررسی، تجزیه و تحلیل  و تشریح شده است. نخست طرح موضوع شده و حوزه های علمیه و رسالت جهانی آن بررسی و در ادامه مطالعه محیطی صورت گرفته است. در حوزه فرصت ها  به فرصت های محیطی (اجتماعی،اقتصادی ،سیاسی) و فرصت ها در حوزه فناوری اشاره شده ودر حوزه تهدیدات به تهدیدات محیطی (اجتماعی،اقتصادی ،سیاسی) وتهدیدات در حوزه فناوری اشاره شده و در خاتمه راهکارهای مورد نظر جهت مواجهه با فرصت ها و تهدیدات فراروی حوزه های علمیه در عرصه بین الملل ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


 

فرصت‌ها و تهدید‌های فراروی حوزه­های علمیه

در عرصه­ی بین­الملل با رویکرد رسانه

 

 محمد مهدی مظاهری[1]، جعفر رحمانی [2]

.......................................................................................................................

تاریخ دریافت: 10/11/1390       تاریخ پذیرش: 17/1/1391

.......................................................................................................................

چکیده

حضور حوزه­های علمیه در محیط‌های فراملی، ورود به محیط‌های متلاطم و پیچیده است، محیطی که در آن تهدید­های و فرصت­های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آنها را از یک سو با چالش‌ها و مشکلات سهمگین و از سویی دیگر با ظرفیت‌های گسترده و نامتعارف مواجه می‌سازد.

این پژوهش به منظور بررسی فرصت ها و تهدیدات فراروی حوزه های علمیه در عرصه بین الملل انجام شده است. در این تحقیق با مطالعه نظری و اسنادی، ادبیات موضوعی تحقیق بررسی، تجزیه و تحلیل  و تشریح شده است. نخست طرح موضوع شده و حوزه های علمیه و رسالت جهانی آن بررسی و در ادامه مطالعه محیطی صورت گرفته است. در حوزه فرصت ها  به فرصت های محیطی (اجتماعی،اقتصادی ،سیاسی) و فرصت ها در حوزه فناوری اشاره شده ودر حوزه تهدیدات به تهدیدات محیطی (اجتماعی،اقتصادی ،سیاسی) وتهدیدات در حوزه فناوری اشاره شده و در خاتمه راهکارهای مورد نظر جهت مواجهه با فرصت ها و تهدیدات فراروی حوزه های علمیه در عرصه بین الملل ارائه شده است.

واژه­گان کلیدی

حوزه­های علمیه، رسانه، فرصت، تهدید و بین‌الملل.

 

مقدمه

جهانی شدن‌ (Globalization) از جمله‌ مفاهیمی است‌ که‌ در سه‌ دهه­ی‌ اخیر تمامی عرصه­های فعالیت بشری را از جمله عرصه­ی‌ فعالیت­های علمی‌- فرهنگی به‌ خود مشغول‌ داشته‌ است. سیر تحول‌ تکنولوژی‌ در عرصه‌­ی ارتباطات‌ و پیدایش‌ انقلاب‌ اطلاعات‌ در نیمه‌­ی دوم‌ قرن‌ بیستم‌ زمینه‌­ی گذر از محدودیت­های‌ جغرافیایی‌- ملی‌ را فراهم‌ ساخته‌ و این‌ امر موجب‌ کوچک­تر شدن‌ جهان‌ و تبدیل‌ عرصه‌ جهانی‌ به‌ یک‌ دهکده‌ گردید که‌ ساکنان‌ آن را در ارتباط‌ مستقیم‌ با یک دیگر قرار داده است. حضور حوزه­های علمیه در محیط‌های فراملی ورود به محیط­های متلاطم و پیچیده است، محیطی که در آن تهدید­های و فرصت­های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آن­ها را از یک سو با چالش‌ها، مشکلات سهمگین و از سویی دیگر با ظرفیت­های گسترده و نامتعارف مواجه می­سازد. غفلت مدیران در اداره­ی مراکز دینی در این عرصه­ی فراملی نسبت به موارد ذکر شده پیامدهای غیرقابل جبرانی را به دنبال خواهد داشت. بنابراین مدیریت در پهنه­ی جهانی الزام­‌های کاملاً نوینی را در مدیریت رسانه طلب می‌کند تا اداره­ی این نهادها و سازمان­ها به ­گونه‌ای معقول و هماهنگ با تحول­های درونی و بیرونی تنظیم گردد.

با توجه به سرعت بالای تغییر­های، حضور رقیبان قدرتمند؛ نیازهای روز­افزون مخاطبان؛ حوزه­های علمیه جهت ارتقاء سطح اثربخشی؛ و کارآمدی خود نیازمند شناخت فضای رسانه­ای با توجه به تغییر­های پیرامون خود جهت مقابله با تهدید­ها و بهره‌گیری از فرصت­ها جهت نفوذ در مخاطبان است. به عبارت دیگر، تثبیت، رشد و افزایش کارامدی حوزه­های علمیه در محیط فراملی نیازمند اصل بهبود پیاپی (Continous improvement) در مدیریت رسانه است. با توجه به نکته­های بیان شده این تحقیق در پی آن است تا با شناخت دقیق فرصت­ها و تهدید­های فراروی حوزه­های علمیه در بعد رسانه، مبنایی را برای طرح­ریزی راهبردهای اثر­بخش جهت حضور تأثیرگذار حوزه­های علمیه در سطح جهانی ارائه نماید.

اهمیت موضوع

اَلعالِمُ بِزَمانِهِ لا تَهجُمُ عَلَیهِ اِللَّوابِس ،

«کسى که زمان خود را بشناسد، آماج اشتباهات قرار نگیرد»

امام صادق(علیه السلام)

الکافی : ج 1 ، ص 27 ، ح 29

امروزه، هزاران کانال ماهواره­ای و ده­ها هزار سایت و وبلاگ در فضای مجازی به زبان­های مختلف و با شگردهای متفاوت کمرِهمت برای ضعیف نمودن دین و تخطئه آن بسته­اند و این باور را در مخاطبان خود ایجاد می‌کنند که جامعه­ی مبتنی بر دین مطلوب و مناسب زیست انسان در جهان امروز نیست.

این مجموعه از تبلیغات در شرایطی صورت می­پذیرد که دست اندرکاران آن­ها از هر گونه محدودیتی آسوده بوده و از تمام شگردهای رسانه­ای و جذابیت‌های ظاهری بهره می­گیرند و باید اذعان داشت که بخش بسیار قابل توجهی از افکار مسلمانان را در ایران و جهان تحت تأثیر قرار داده و می­دهند. مسیحیت با تمام توان خود دامنه­ی تبلیغ آئین کلیسا را با عنوان مجعول دین رحمانی، مبتنی بر عطوفت و نرم خویی تا درون خانه­های مردم مسلمان گسترش داده است؛ و بهائیت و وهابیت با حمایت و هدایت سران کفر و با سرمایه­های کلان مادی پنجه بر باورها و اعتقاد­های مسلمانان، به ویژه پیروان آئین تشیع، می­کشند. امروزه، مسیحیت با هدایت واتیکان و با در اختیار داشتن 2 میلیون کشیش، 800 هزار راهبه، 400 هزار راهب، 982 دانشگاه ، سه هزار حوزه­ی علمی مسیحی تحت اشراف کلیسا، بیش از 5 هزار نشریه­ی علمی، هزاران روزنامه و مجله­ی تبلیغی در سراسر دنیا به فعالیت مشغول­هستند و تنها در آمریکا 2000 رادیو به صورت تمام وقت و نیمه وقت برای نهاد تبلیغی مسیحیت فعالیت و با آن همکاری می­کنند. تیراژ برخی مجله­های واتیکان افزون بر یک میلیون نسخه است (http://www.hawzah.net).

با توجه به نکته­هایی که بیان گردید حوزه­های علمیه جهت انجام فعالیت در عرصه­ی فراملی نیازمند حضور قدرت­مندانه و برنامه­ریزی شده می­باشندتا بتوانند با رقیبان قدرتمند خود مقابله نمایند.

حوزه­های علمیه

هدایت انسان­ها به تماس، ارتباط با آن­ها، برخورد­های مناسب و گفت­وگو و استدلال نیاز دارد؛ از این رو است که خداوند در میان خلقش فرستادگانی دارد که از جانب او با بندگان او سخن می­گویند و آن­ها را راهنمایی می‌کند؛ به سوی مصلحت­های­شان و منفعت‌های­شان و آنچه با آن می­مانند و در ترک آن نابود می­شوند.

انبیاء همراه با بینّات- روشن و روشن‌گر- به سوی مردم فرستاده شده­اند؛ روشن چون در سطح فهم هر کس با او سخن می­گویند و روشن­گر چون انسان را از تاریکی جهل و ابهام بیرون می­آوردند.

کار و حرکت انبیاء به دست جانشینان ایشان انجام و ادامه یافته­است. همان سنت و روش زنده نگاه داشته شده و همان سخن­ها از این زبان­ها گفته می­شود.

دین با بعثت رسول و هدایت­های او آغاز می­شود. او در این سیر امناء، جانشینان و وارثانی دارد که در حضور و در غیبت او هم راه اویند و سخن او را بر مردمان می‌خوانند. این­گونه است که حوزه در کنار رسول(ص) و در کنار خلفای او متولد می‌شود. دین در عصر حضور حجت‌­های خدا، نیازمند حوزه‌­های علمی است تا پیام دین مفهوم شود و به دست همه­ی اقوام برسند[3] چه رسد به عصر غیبت که چه در عرصه­ی تبیین دین و چه در تطبیق آن بر شرایط متحول از حمایت عصمت محرومیم.

حوزه فضایی است که در آن خلفای رسول پرورش می‌یابند؛ کسانی که شأن و شغل خویش را همان تلاوت و تزکیه و تعلیم می‌دانند و سنت رسول را زنده می­کنند.

تشکیل حوزه­ها در حقیقت پاسخی است که به پیام نهفته در این آیه داده شده: «ما کان المؤمنون لینفروا کافه فلولا نفر من کل فرقه طائفه لیتفقهوا فی الدین و لینذروا قومهم اذا رجعوا الیهم لعلّهم یحذرون». مؤمن کسی است که نه تنها دین را پذیرفته و به آن تسلیم شده، بلکه دین و اعتقاد­های دینی در احساس‌ها و دغدغه‌های او داخل و جزو دغدغه‌های ثابت او شده است. جماعتی این چنین همگی کوچ نمی‌کنند و به­دنبال جهاد و یا هر امر مهم دیگر حوزه­ی هدایت را خالی نمی‌گذارند که مؤمن دغدغه­ی هدایت بندگان خدا را دارد و ارشاد جاهل، تنبیه غافل و پرورش نسل تازه را مهم­ترین وظیفه­ی خود می‌داند. شرط اول بهره‌گیری از تعلیم­های دین و رسیدن به کمال، تفقه در دین است و این نیاز اولین علت تشکیل حوزه های علمی می­باشد که نیاز به هدایت؛ نیاز به وحی؛ بعثت انبیاء را؛ نیاز به توسعه و تداوم هدایت؛ نیاز به حوزه و عالمان دین را گوشزد می‌کند. تبیین وحی و پیام خدا در برابر سئوال­ها و شبهه­ها، تطبیق آن بر شرایط متنوع و متفاوت جز با حوزه و عالمانی حاصل نمی­شود که به تولید علم می­پردازند و طراوت وحی را برای هر زمان و مکانی حفظ می­کنند. همچنین، ادامه­ی حرکت انبیاء در تلاوت مستمر آیات حق، تزکیه و تعلیم بندگان خدا جز با پرورش رجالی توانمند ممکن نخواهد بود؛ رجالی که آیه‌های حق را بشناسند و با آگاهی ازحالات مخاطبان آیه­های مناسب را پی­درپی بر ایشان تلاوت کنند، رجالی که آلودگی­ها و وابستگی را بشناسند و شیوه­های تزکیه، را بدانند و در به­کارگیری مداوم و تدریجی آن­ها توانا باشند؛ رجالی که نه تنها بر کتاب و حکمت مسلط، بر آموزش پی‌در‌پی و گام ­به­گام آن نیز قادر باشند.

فلسفه­ی وجودی روحانیت و حوزههای علمیه در دوره­ی غیبت، تداوم راه انبیاست. شناخت، تبیین و تبلیغ دین، پاسخ­گویی به پرسش­ها، مشکلات فکری و در نهایت پیاده کردن تعالیم حیات بخش اسلام برعهده­ی حوزههای علمیه و روحانیت است.

انجام این وظیفه‏ها، در همه­ی زمان­ها به­طور یکسان نیست. در گذشته، حوزهها با شمار اندکی از انسان­ها و با نیازهایی محدود روبه­رو بودند؛ امروزه با تحقق انقلاب اسلامی، گسترش جهانی اسلام، اقبال و گرایش روز به روز مردم تمامی نقاط گیتی به دین مقدس اسلام مسئولیت سنگین و بزرگ پاسخ­گویی به نیازهای جهانی را متوجه­ی حوزه­های علمیه نموده است. به نظر می‌رسد این رویکرد نیازمند تحول­های گسترده و مطلوب در تمامی ابعاد به خصوص مدیریت ارتباطات است.

دین مقدس اسلام، دارای ویژگی جهان شمولی و پاسخ­گویی به نیازهای همه­ی زمان­ها است از این‌رو حوزه­های علمیه که در عصر غیبت مفسر و مروج احکام شریعت­اند باید به افق­ها و چشم‌اندازهای آینده نگریسته و خود را آماده­ی این تحول­های بنمایند http://www.tebyan.net) ) نیازهای عمیق و گسترده­ی حوزه در سطح جهانی نیازمند شرایط مطلوب و برازنده بر نظام حوزه­ای است.

حوزه­های علمیه و رسالت جهانی

با مروری اجمالی بر آیه­ها و روایات[4] مشخص می‌گردد، فعالیت و مأموریت حوزه­های علمیه بنا بر رسالت­شان، انسان­ها در کل گیتی هستند و هیچ­گونه، مرز جغرافیایی و سیاسی آن را محدود نمی­سازد.

همچنان که امام خمینی(ره)، بنیان­گذار انقلاب اسلامی و رهبر فرزانه انقلاب، [5] بر رسالت جهانی حوزه­های علمیه تأکید دارند. حوزه­های علمیّه جهت تحقق آرمان خود برقراری نظام جهان شمول‌اسلام‌، تشکیل امت واحده­ی جهانی‌ در سراسر گیتی با پیشوایی صالحان و مستضعفان، با تبلور ارزش­های اسلامی در زندگی بشر، آزادی کامل انسان از انواع قیدها، اسارت‏ها فکری، زائد، مخرب، پایان مناقشه­ها و رفع مخاصمات، تأمین ثبات، آرامش، امنیت در جوامع نیازمند حضوری توانمند و ذار در سطح ملی و فراملی است.

رسانه

رسانه ((Media به معنی رساندن است و هر ابزاری که موجب تأثیر در حواس گردد، «ابزار رسانه» شناخته می‌شود. از ابزارهای رسانه می­توان به عکس، منبر، تلویزیون، اینترنت، رادیو، کتاب، روزنامه، مجلات، سینما و ماهواره اشاره کرد.

کارکرد رسانه در حوزه­ی دین

بهره­گیری متناسب حوزه­های علمیه از رسانه راه را برای تحقق هدف­های زیر هموار خواهد ساخت:

  1. 1.       افزایش بینش و بصیرت الهی مردم [6]
  2. 2.       امر به معروف و نهی از منکر [7]
  3. 3.       ایجاد وحدت [8] و کاهش اختلافات[9]
  4. 4.       ایجاد وحدت و همبستگی در ادیان توحیدی[10]
  5. 5.       ترویج حق و مقابله با باطل[11]
  6. 6.       بر پایی حکومت عدل جهانی[12]
  7. ‌آزادی انسان از هرنوع اسارت[13]
  8. رهایی انسان از ظلمت و هدایت به روشنایی[14]
  9. ایجاد جامعة متقین[15]
  10. 10.       اقامة سنت‏ها و حدود الهی و منکوب شدن بدعت‏ها و انحرافات.[16]
  11. فراگیر شدن دانش اهل بیت (ع)[17]
  12. مقابله با تبلیغات مسموم علیه معارف الهی[18]
  13. ایجاد و رشد فضائل اخلاقی و منش‏های نیکو[19]
  14. حمایت از مظلومان ،مخالفت با ستمگران ،زیاده خواهان و مستکبران[20]
  15. ایجاد حکومت جهانی اسلام[21]
  16. حضور در سراسر گیتی [22]
  17. معرفی اسلام و حکومت اسلامی در سراسر گیتی [23]
  18. ارائه­ی اسلام به جهانیان [24]
  19. مقابله با تهاجم فرهنگ مبتذل مادی و غیرالهی [25]

 

اهداف تحقیق

هدف کلی

شناسایی عوامل موثردر نقش اثربخش حوزه های علمیه در فرآیند جهانی شدن

اهداف فرعی

شناسایی فرصت های فراروی حوزه های علمیه جهت حضور مؤثر در فرآیند جهانی شدن

شناسایی تهدیدات فراروی حوزه های علمیه جهت حضور مؤثر در فرآیند جهانی شدن

تدوین راهبردهای کلان جهت حضور اثربخش حوزه های علمیه در فرآیند جهانی شدن

تدوین راهکارهای مناسب جهت حضور اثربخش حوزه های علمیه در فرآیند جهانی شدن در ارتباط با هریک از راهبردهای تدوین شده

 

سوالات تحقیق

 سوال کلی

عوامل موثردر نقش اثربخش حوزه های علمیه در فرآیند جهانی شدن کدامند؟

 

سوالات فرعی

فرصت های فراروی حوزه های علمیه جهت حضور مؤثر در فرآیند جهانی شدن کدامند؟

تهدیدات فراروی حوزه های علمیه جهت حضور مؤثر در فرآیند جهانی شدن کدامند؟

راهبردهای کلان جهت حضور اثربخش حوزه های علمیه در فرآیند جهانی شدن در ابعاد : فناوری ،منابع انسانی ،منابع،متون و محتوا ،برنامه ،مخاطبان ،فراگیران و فارغ التحصیلان ،رقبا و... کدامند؟

راهکارهای مناسب جهت حضور اثربخش حوزه های علمیه در فرآیند جهانی شدن در ارتباط با هریک از راهبردهای احصاء شده چیستند؟

روش استخراج راهبردهای تحقیق

در استخراج راهبردها پس از آنکه فرصت ها و تهدیدات با توجه به اسناد و مدارک و مصاحبه با مدیران و کارشناسان استخراج گردید و مورد تایید نهایی قرار گرفت، در گام بعد تدوین راهبردها آغاز شد. در این مرحله از طریق مشارکت جمعی اقدام به تدوین راهبردهای کلان زیر نموده و پس از آن راه‌کارهای ذیل هر راهبرد احصاء گردید. در نهایت در انتها از طریق جمع خبرگی مورد جرح و تعدیل و موافقت اکثریت قرار گرفت.

فرصت­ها و تهدید­های فراروی حوزه­های علمیه در عرصه­ی فراملی در بُعد رسانه

در ابتدا لازم است به دو نکته اساسی در بررسی فرصت­ها و تهدیدات فراروی فعالیت‌ای علمیه در عرصه فراملی اشاره گردد:

نکته­ی اول: در مدیریت راهبردی، محیط­عبارت از بستری است که سازمان در آن به فعالیت می‎پردازد و محیط دو نوع است محیط داخلی، محیط.(ایگور، 1381: 29) در محیط درونی از نقاط ضعف[26] و قوت[27] بحث می­گردد. در محیط بیرونی یا خارجی بحث از فرصت و تهدید است. منظور از فرصت[28] یک عامل از محیط خارجی[29] است که می­تواند به صورت مثبت بر پارامترهای عملکردی یک سازمان تأثیر گذاشته و مزیت رقابتی، که ایجاد کننده­ی اقدام­های مثبت در زمان مناسب، را ایجاد و یا بهبود بخشد. به عبارت دیگر، فرصت عاملی از محیط خارجی حوزه­های علمیه است که توان و امکان رسیدن به هدف­های استراتژیک و پیشبرد آن را میسر می‌سازد.

تهدید­های[30] عواملی خارجی هستند که می­تواند بصورت منفی بر پارامترهای عملکردی سازمان تأثیر گذاشته و مزیت رقابتی را کاهش دهد. به عبارت دیگر، تهدید هرگونه شرایط خارجی می­باشد که توجه نکردن به آن برای حوزه­های علمیه عواقب و امتیاز منفی در­بر­خواهد داشت.

محیط خارجی حوزه­ی علمیه شامل، تمامی سازمان‎هایی می‎باشد که غالباً کارکردی شبیه حوزه­ی علمیه دارد و به نوعی برحوزه­ی علمیه تأثیرگذار یا از حوزه­ی علمیه تأثیرپذیرند، ممکن است آن سازمان‎ها همسو، یا غیرهمسو، رقیب و یا دشمن باشند که در سطوح ملی، منطقه‎ای و بین‎المللی وجود­دارند. آنچه در محیط خارجی به آن توجه می‎شود، مؤلفه‎های سازنده­ی پدیده‎­های اثرگذار بر محیط داخلی است که براساس شاخص هدف­ها و سیاست‎ها به عنوان تهدید یا فرصت ارزیابی می‎شود. بنابراین، نتیجه­ی مطالعات محیطی، تعیین میزان اثرگذاری و اثرپذیری سازمان بر محیط و پیرامون خود خواهد بود.(همان: 28)

نکته دوم: هنگامی که از رسانه­ی مؤثر بحث می­شود، مراد مجموعه­ای از ابزار، روش، تکنیک و محتوا است که در بستری از محیط مناسب (محیط سیاسی، اقتصادی، اجتمای و فرهنگی) با توجه به ویژگی­های دریافت­کننده­ی پیام، به­کار گرفته می­شود. در این بخش، بررسی محیطی جهت شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها با توجه به تعریف انجام شده، صورت می­گیرد.

فرصت­ها

الف) فرصت‌های محیطی (اجتماعی، اقتصادی، سیاسی)

فرصت­های اجتماعی معطوف به شرایط محیطی و گیرنده­ی پیام است. شناسایی این فرصت‌ها جهت استفاده از چگونگی ابزار و محتوا به منظور افزایش نفوذ در گیرنده مؤثر است. تعدادی از فرصت­های کلیدی در این حوزه عبارتند از:

  1. موج اسلام‌خواهی در دنیا و گرایش گسترده به اندیشه­ی شیعی و مذهب اهل بیت(ع) در جهان
  2. ظهور و بروز اصل تفکر دینی و گرایش به اخلاق و معنویت
  3. بن‌بست‌های مذهبی و عقیدتی در غرب و سلفی‌گیر در دنیای عرب
  4. گسترش چالش‌های فکری اجتماعی، سیاسی مکتب­های مختلف و ناتوانی در حل آن­ها
  5. ایجاد و توسعه­ی گرایش‌های عرفانی در غرب
  6. وجود مسلمانان تأثیرگذار در صحنه­ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
  7. محبوبیت شخصیت حضرت امام (ره) در نزد مسلمانان و آزاد­گان
  8. عقلانیت شیعه در مقابل افراطی‌گری مذهبی برخی رقیبان و تعصب وهابیت
  9. نگرش منفی بسیاری از دولت‌مردان نسبت به فعالیت‌های وهابیت و فرقه‌های تندرو
  10. فراوانی مرکز­ها و مؤسسه­ها و مدرسه­های دینی در کشورها
  11. وجود مسلمانان تأثیرگذار در صحنه­ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
  12. وجود شبکه‌های اقتصادی قدرتمند و با نفوذ (خوجه‌ها و لبنانی‌ها در آفریقا
    و ...)
  13. وجود خیرین، متمولین، نهادهای خیریه شیعی و مسلمان طرفدار انقلاب اسلامی در بیشتر کشورها
  14. وجود منابع مالی قابل دسترس در سازمان­های بین­المللی مانند: یونسکو، آیسسکو، سازمان کنفرانس اسلامی و .... و امکان بهره‌برداری از آن در راستای تحقق اهداف.
  15. وجود ارتباط مؤثر با نخبگان فرهنگی، اجتماعی، سیاسی در جوامع
  16. وجود زمینه‌های مناسب جهت گسترش تعامل و همکاری با نهادهای علمی، فرهنگی و رسانه­ای
  17. وجود بسترهای قانونی جهت تسهیل فعالیت،
  18. امکان بهره‌برداری از شعارها و مفهوم­ها شناخته شده و مقبول جهانی مثل دموکراسی، آزادی وحقوق بشر
  19. استفاده از فرصت‌های قانونی سازمان‌های بین‌المللی جهت حضور فعال در مجامع بین‌الملل

ب) فرصت­ها در حوزه­ی فنّاوری

  1. شکسته شدن انحصار دولتی رسانه­ها و امکان حضور در کشورها
  2. وجود متعدد رسانه­ای همسو
  3. توسعه­ی فنّاوری اطلاعات، ارتباطات، گسترش رسانه‌های ‌جمعی و مجازی (امکان بهره‌گیری از اینترنت، ماهواره، فضاهای مجازی و ... )
  4. وجود زمینه مناسب برای تولید و توزیع نرم‌افزارهای چند رسانه‌ای
  5. آموزش از راه دور و زمینه­ی گسترش آن
  6. امکان استفاده از کانال‌های ماهواره‌ای، شبکه‌های تلویزیونی خصوصی و محلی، برنامه‌های تلویزیونی و ... از طریق علمای بومی
  7. دسترسی سریع به منبع­های اطلاعاتی و به روز
  8. ضعف محتوایی مفهوم­های آموزشی- تبلیغی رقیبان

الف) تهدیدهای محیطی (اجتماعی، اقتصادی و سیاسی)

تهدید­ها، وابسته به شرایط محیطی و گیرنده­ی پیام است. شناسایی این تهدیدهای جهت استفاده از چگونگی ابزار و محتوا، به منظور افزایش نفوذ در گیرنده، مؤثر است. تعدادی از تهدید­های کلیدی در این حوزه عبارتند از:

  1. فعالیت وسیع و گسترده­ی ادیان، فرقه­ها و گروه­ها.
  2. ارائه تصویر منفی از اسلام به­وسیله گروه­های دشمن و فرقه‌های تندرو
  3. وجود و رشد فرقه­هایی مانند بهائیت، احمدیه و ....
  4. گسترش فعالیت فرقه­های سلفی در کشورها
  5. حضور هماهنگ و هدف­گذاری شده رقیبان
  6. تمرکز رقیبان بر قشر جوان
  7. تبلیغات وسیع و گسترده­ی رقیب­ها در کشورهای هدف
  8. پیدایش فرقه­های نوظهور و بحث­های عرفانی کاذب
  9. ضعف اعتقاد دینی در جوامع هدف
  10. گسترش وسیع نظام سکولار در حوزه‌های اندیشه‌ای
  11. گسترش عرفان­های کاذب و رشد فرقه‌های انحرافی
  12. ظهور صهیونیسم مسیحی و رشد فزاینده­ی قدرت، ثروت و فرهنگ آن­ها در سطح جهان
  13. پدیده­ی جهانی‌سازی فکری، فرهنگی، به استعمار کشیدن دانش و فکر جوامع بشری توسط ایادی غرب به ویژه آمریکا
  14. تهاجم فرهنگی و ناتوی فرهنگی غرب
  15. پراکندگی زبانی و فرهنگی در کشورهای دیگر
  16. عرضه­ی گسترده کتاب­ها و مقاله­ها، مجله­ها و نیز اطلاعات غیردینی در جوامع
  17. برتری مالی و نفوذ گسترده­ی غرب بر حاکمان و دولت‌مردان بیشترکشورها
  18. وجود تحریم‌های بین‌المللی
  19. اسلام ‌هراسی و ایران ‌هراسی
  20. سیاست‌های خصمانه و تقابل‌جویانه­ی غرب با سیاست‌های ج.ا.ا و فشار تبلیغاتی، دپیلماتیک و فرهنگی علیه ایران
  21. حضور و فعالیت آمریکا و اسرائیل در کشورهای همجوار
  22. حساسیت برخی دولت­ها و مراکز دینی غیراسلامی نسبت به تشیع
  23. حضور جدّی سازمان‌های جاسوسی
  24. حضور گروه‌های دشمن شیعه در ساختار برخی حکومت­ها
  25. رویدادهای تروریستی بین‌المللی و گسترش خشونت

 

ب) تهدیدها در حوزه­ی فنّاوری

  1. حاکمیت رسانه‌های غیراسلامی در عرصه­ی بین المللی با روش‌ها و ابزارهای نوین ارتباطی و تبلیغی
  2. هجوم رسانه‌ای غرب جهت فرهنگ‌سازی و تخریب فرهنگ‌های بومی
  3. وجود گروه­های زیاد کانال‌های ماهواره‌ای، سایت‌های مخرب و مروج اندیشه‌های الحادی تبلیغ مسیحیت، وهابیت و بهائیت و ...
  4. جنگ همه جانبه­ی رسانه‌ای به عنوان برجسته‌ترین شکل جنگ نرم بر علیه نظام دینی و ایران
  5. برخورداری رقیبان از تکنولوژی­های پیشرفته ارتباطی و اطلاع­رسانی
  6. عرضه­ی گسترده­ی کتاب­ها و مقاله­ها و مجله­ها و نیز اطلاعات غیردینی در جوامع
  7. سرعت بالای تغییر­ها در وضعیت رسانه (در حوزه فنّاوری و مهارت­های مورد نیاز)
  8. برخورداری رقیبان از تکنولوژی­های پیشرفته ارتباطی و اطلاع رسانی
  9. امنیتی­شدن جهان و امکان ایجاد محدودیت­های رسانه­ای
  10. قدرت رسانه­ای قوی نظام غرب و صهیونیزم جهانی

راهبردهای

با توجه به تجزیه و تحلیل فرصت­ها و تهدید­ها، حوزه­های علمیه جهت حضوری اثربخش در محیط فراملی می­بایست به راهبردهای زیر توجه جدی نماید:

  1. ایجاد چشم انداز دقیق، روشن و تعریف شده­ی حوزه در امر به­کارگیری رسانه در عرصه­ی بین‌الملل
  2. حفظ و اشاعه­ی قدرت خبری و اطلاعاتی بر سراسر جهان از طریق شبکه‌های ماهواره‌ای، رادیو تلویزیون، اینترنت، بنگاه­های خبری، جراید و نرم‌افزارهای چند­رسانه‌ای
  3. ایجاد بانک آمار و اطلاعات دقیق و به روز از وضعیت کشورها (وضعیت فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، وضعیت نهادها و سازمان­های همسو، دشمن، سازمان­ها و نهادهای بین المللی و...).
  4. بهره‌گیری از فنّاوری نوین و هنر اصیل دینی در شبکه­ی گسترده­ی جهانی
  5. تربیت و بهره‌گیری از هنرمندان برجسته و موجه متدین و متعهد در رشته‌های مختلف هنر دینی
  6. ایجاد سیستم جامع اطلاع‌رسانی در محیط فراملی
  7. افزایش تجارب در فعالیت­های برنامه­ای بلند مدت در سطح بین الملل از طریق افزایش تعاملات رسانه­ای
  8. بهره­گیری از تنوع برنامه و تنوع رسانه در مأموریت ( کاربرد رسانه‌های دیداری، شنیداری، مکتوب و غیر­مکتوب، نرم‌افزارهای چند رسانه‌ای در امر تبلیغ)
  9. مخاطب محوری در مدیریت رسانه (شناخت دقیق مخاطب و نیازهایش)
  10. تعامل سازنده و تأثیرگذار با مراکز اطلاع­‎رسانی، فرهنگی، تبلیغی و هنری هم­سو و هم­سود در سطح ملی و جهانی
  11. توسعه­ی ظرفیت‌های فیزیکی و افزایش منطقه­های تحت پوشش خارج کشور
  1. توانمندسازی از طریق جذب و آموزش منابع انسانی کارآمد (در ابعاد دانش، مهارت، نگرش) در حوزه­ی مدیریت وکارشناسی
  2. زمینه­سازی برای جذب بیشترین افراد متخصص، متعهد و خلاق
  3. بهره­گیری از تکنیک­ها و شیوه‌های مدرن تبلیغ (فنّاوری‌های نوین)
  4. تولید و توزیع انواع محصول­های تبلیغی دیداری، شنیداری، نوشتاری، دیجیتالی متناسب و در سطح استاندارد و قابل عرضه در سطح فراملی
  1. توجه جدّی به سطح استاندارد فضاهای کالبدی و زیرساخت­ها در حوزه فنّاوری
  2. توجه جدی به امر جذابیت محصول­های رسانه­ای از طریق به­کارگیری هنر (شعر، ادبیات، سینما، تئاتر، خط، نقاشی و ... )در امر رسانه
  3. توسعه و تقویت سامانه­های فنی و روزآمد نمودن آن
  4. مدیریت شبکه، جهت افزایش انسجام در بین نهادها و مراکز رسانه­ای که در سطح بین­الملل فعالیت می‌کنند؛
  5. اطلاع رسانی و جریان سازی فعال نسبت به تهاجم فرهنگی غرب
  6. انجام مطالعات تطبیقی در خصوص رسانه­های برتر در حوزه­ی دین
  7. افزایش ضریب اعتماد به رسانه­ها از طریق ارتقاء سطح کیفی محتوا
  1. کسب پویایی، خود اتکایی علمی، اطلاعاتی، رسانه‌ای، اقتصادی و نداشتن وابستگی
  1. تربیت متخصص بر مبنای ویژگی‌های جغرافیایی، فرهنگ و زبان‌های مختلف جهت تبلیغ سنتی و چهره به چهره


[1] - استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه

[2]- عضو هیأت علمی و مدیر گروه مدیریت و آینده پژوهی جامعه المصطفی (ص)(مسئول مکاتبات).           dr_rahmani20@yahoo.com                 

[3]- «ما کان المؤمنون لینفرو اکافه فلولا نفر من کل فرقه طائفه لیتفقهوا فی الدین و و لینذروا قومهم اذا رجعوا الیهم لعلهم یحذرون» سوره توبه؛ آیه 122

1- «إنی رسولُ‎اللهِ الَیکُم جمیعاً» من فرستاده­ی خدا به سوی همه شما هستم... ؛ «وَ مَا أَرسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً لِلعالَمِینَ؛ و ما تو را جز برای رحمت جهانیان نفرستادیم». «وَ مَا أَرْسَلْنَاکَ الّا کافَّةً لِلنّاسِ بَشیراً وَ نَذیراً ولکِنَّ أَکْثَرَ النّاس لَایَعْلَمونَ؛‌ ما تو را جز برای همه­ی مردم نفرستادیم تا آن­ها را (به پاداش‎های الهی) بشارت دهی و (از عذاب او) بترسانی، ولی اکثر مردم نمی‎دانند».  هوالذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله.: [خداوند] همان کسی است که پیامبرش را با هدایت و دین حق گسیل داشت تا آئین حق را بر همه­ی آئین‌های ناروا پیروز گرداند. و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمه و نجعلهم الوارثین.: و ما اراده کرده‌ایم که بر مستضعفان زمین منت نهاده آنان را پیشوایان و وارثان (زمین) قرار دهیم.

قال رسول الله (ص): نصر الله إمراً سمع مقالتی فحفظها و وعاها و بلَّغَها من لم یسمعها. (عیون اخبار الرضا، تحقیق موسسه­ی امام خمینی (ره)، جزء اول، ص 15): خداوند چهره‏اش را شاداب کند کسی که سخنی از من بشنود آن را حفظ کند، معنا و مفهومش را خوب بفهمد و بپذیرد و آن را به کسی که نشنیده است، ابلاغ نماید.

3- همان گونه که «و ما علی الرسول إلّا البلاغ المبین» (سوره­ی نور / آیة 54) و شأن انبیاء (ع) شأن تبلیغ است، حوزه­ی علمیه نیز باید نقش بی‎بدیل و وظیفه­ی اصیل خود را در تبیین اسلام و هدایت تحول‌های تاریخی و اجتماعی نه تنها در جوامع اسلامی، بلکه در سراسر جهان تشنه­ی حقائق امروز، به خوبی ایفا کند. (تبییان/ منشور روحانیت)

[6]- فبشر عبادالذین یستمعون القول فیتبعون احسنه. [ای پیامبر] پس بشارت ده کسانی را که سخن (پیام تبلیغی) را می‏شنوند و بهترین آن را گزینش می‏کنند.

-[7] ولتکن منکم امه یدعون الی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن ‌المنکر.

[8]- واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا. همگی به ریسمان محکم الهی چنگ زنید و از تفرقه بپرهیزید.

[9]- انما المؤمنون اخوه فاصلحوا بین اخویکم. همانا مؤمنان با یکدیگر برادرند. پادرانتان را اصلاح کنید.

[10]- قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمه سواء بینناو بینکم الا نعبد الا الله و لا نشرک به شیئاً و لا یتخذ بعضنا بعضاً ارباباً من دون الله...

[11]- لیحق الحق و یبطل الباطل و لوکره المجرمون : تا آنکه حق را احقاق و باطل را ابطال نماید وگرچه مجرمان را ناخوش آید.

[12]- و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمه و نجعلهم الوارثین.

[13]- و یضع عنهم اصرهم و الا غلال اللتی کانت علیهم ...

1-کتاب انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الی النور.

2-ولو أن اهل القری امنوا والتقو ا لفتحنا علیهم برکات من‌السماء والأرض.

3- قال رسول الله (ص): اللهم ارحم خلفائی- ثلاثا- قیل یا رسول الله و من خلفائک؟ قال: الذین یبلّغون حدیثی و سنتی ثم یعلّمونها امتی (امالی صدوق ص 152).

قال رسول الله (ص): من ادّی الی أمتی حدیثاً واحداً یقیم به سنه ویردّ به بدعته فله الجنه (جامع الاخبار، ص 212)

پیامیر اکرم (ص) فرمود: هر کس یک حدیث [از من] را به امتم برساند که به واسطه­ی آن سنتی [از سنت‏های من] اقامه شود و یا بدعتی (در جامعه اسلامی) منکوب شود، پس بهشت پاداش او خواهد بود.

4- قال الصادق (ع): کلّ علم لایخرج من هذا البیت فهو باطل و اشار بیده الی بیته. (المحجه البیضاء، ج 1، ص 201): امام صادق (ع) فرمود: هر دانشی که از این خانه خارج نشود، باطل است. و با دست خود به خانه خویش اشاره نمود.

5- قال علی (ع): ردّ و الحجر من حیث جاء فإن الشّر لایدفعه الّا الشّر. (بحارالانوار، ج 85، ص 279): سنگ (دشمن) را از هر سویی که می‏آید، به همان سود (به طرف خودش) پرتاب کنید؛ چرا که شر را جزء به (حربة مناسب با آن) نمی‏توان دفع کرد.

6- قال النبی (ص): بعثت لاتمم مکارم الاخلاق (تفسیر مجمع البیان، ذیل آیة 4 سورة قلم): من برانگیخته شدم تا منش‏های رفتاری نیک را به سر حد کمال برسانم.(تفسیر مجمع البیان این حدیث را ذیل آیة «انک لعلی خلق عظیم» ذکر نموده)

[20]- قال علی (ع): ألاّ یقارّوا علی کظِّهٍ ظالم و لاسُغَب مظلومٍ (نهج‏البلاغه، خطبه 3): خداوند از عالمان هر جامعه‏ای عهد گرفته که؛ بر سیر و شکمبارگی ظالم و گرسنگی مظلوم ساکت و بی تفاوت نمانند.

[21]- صحیفه نور، ج 21 ، ص 108- مورخه  23 /5/1367

[22]- همه جای دنیارا (باید) تبلیغ کنیم. در همه جا (باید) مبلغ باشد ………. تبلیغ برای همة دنیا برای همة کشورهای عالم……..(صحیفة نور، ج 18، ص 88)

[23]- اسلامتان را، نمونه‎های رهبری و حکومت اسلامی را به مردم دنیا معرفی می‎کنید.(تبیان، ج 10. ص 120)

[24]- امروزه ما (می‎توانیم) توحید، نبوت، مسائل اجتماعی و اعتقادی اسلام و آیات قرآن را در گسترده‎ترین وسایل تبلیغات جهانی و شبکة رسانة جمعی عالم، بدون رعبی و بدون اینکه تحت تأثیر هیچ قدرتی باشیم، بیان کنیم. (حوزه و روحانیت در آئینة رهنمودها، ج 1، ص 0141)

[25]- افشاء سیاست‎ها و ترفندهای ظالمانه و استثمارگرانة فرهنگ و اقتصاد سرمایه‎داری و مقابله با تهاجم فرهنگ مبتذل مادی و غیرالهی باید از وظایف مقدس و دینی حوزة علمیه به شمار آید. (صحیفة نور، ج19، ص 311)

[26]. Weaknes

[27]. Strength

[28]. Opportunity

[29]. External environment

[30]. Threats

  1. قرآن کریم##
  2. اچ، براسیون(1378)، "مدیریت استراتژیک"، پارسیان، نشر ققنوس##
  3. آنسف، ایگور(1381)، "استقرار مدیریت استراتژیک"، عبدالله زندیه، انتشارات سمت##
  4. حوزه و روحانیت در آئینه رهنمودها (1384)، دفتر مقام معظم رهبری ، ج.1##
  5. خمینی(ره)، روح الله(1378)، "صحیفه نور، ج 1 تا 2" ، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی##
  6. فرد، آر، دیوید (1385)، "مدیریت استراتژیک"، ترجمه وجه الله قربانی زاده، نشر بازتاب##
  7. مجلسی، محمدتقی (1381)، "بحارالانوار"، ج 85، چاپ ایران##
  8. میرسپاسی، ناصر(1380)، "مدیریت منابع انسانی با رویکرداستراتژیک"، انتشارات نی##
  9. نهج البلاغه##
  10. ویکی‌پدیا، «دانشنامه آزاد اینترنتی».

1-http://www.tebyan.net##

2-http://www.hawzah.net\##