نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشگاه پیام نور
2 نهاد ریاست جمهوری
چکیده
کلیدواژه‌ها
مقدمه
جای بسی تأسف است که بسیاری از افراد در زمینهی برخی از پدیده‌های عصر حاضر از قبیل جهانیشدن به نزاع با یکدیگر افتاده‌اند، بدون این که شناختی ولو نسبی از این پدیده‌های نوظهور داشته باشند. جهانیشدن نه چنان که طرفداران پر و پا قرص آن مطرح می‌کنند، نوشداروی همهی دردهای قرن حاضر است و نه چنان که برخی باور دارند، توطئه و فاجعه نظامهای مبتنی بر دموکراسی. آنها غافل از آن‌اند که جهانیشدن حتی بدون اظهارنظر آنان نیز، به‌عنوان واقعیتی انکارناپذیر وجود و حضور دارد. آری جهانیشدن با ماست، چه باور کنیم، چه نکنیم، چه بپذیریم و چه نپذیریم و چه بپسندیم یا نپسندیم و تنها با شناخت فرصتها و تهدیدهای آن میتوان، از فرصت‌هایش استفاده کرده و تا حد ممکن تهدیدهایش را خنثی نمود. نقطهی آغازین این راه شناخت جهانیشدن است. شناخت بی‌غرض آن به شکل یک پدیدهی نوظهور. باید بدانیم که برچسبهایی که پیش از شناخت جهانیشدن بدان‌می‌زنیم، تغییری در تحقق آن به وجود نمی‌آورد و تنها ما را ناتوان‌تر می‌سازد، چرا که بدون شناختش توان مواجه با آن را نیز از دست داده‌ایم. این تحقیق کوششی است در این راه، تا با شناختی نسبی از جهانیشدن، به تحولاتی که در عرصهی سازمانهای دولتی کشورمان پدید میآورد، بپردازیم تا خود را در مواجهه با تحولات آن، تواناتر سازیم.
اما از طرف دیگر باید در نظر داشت که جهانیشدن فقط یک پدیده بیرونی نیست که برای سازمانها رخ دهد، بلکه شرایط ایجاد شده ناشی از جهانیشدن، نوعی الگوهای ذهنی جدید پدید میآورد که همین الگوهای ذهنی بر روند تصمیمگیری و تصمیمسازی سازمانها تأثیر میگذارد. امواج جهانیشدن در سازمانهای مختلف و ضرورت خلق الگوهای فرافرهنگی و فراملّی از یک سو و امواج ناشی از صلابت و پایداری فرهنگهای بومی از سویی دیگر، چالشهای فراوانی را برای سازمانها به وجود خواهند آورد.
امروزه سازمانهای دولتی ایران به صورتی بسیار قابل توجه در معرض پدیدهی جهانیشدن قرار گرفتهاند و بیشتر آنها بدون اینکه بدانند و متوجه باشند در حال دست و پنجه نرم کردن با این پدیده هستند، این تحقیق نیز با رویکردی کاملاً علمی و نظاممند در جهت شناسایی چالشهای حاصل از جهانیشدن برای سازمانهای دولتی ایران در حوزهای محدود و روی چهار وزارتخانه منتخب تلاش می‌نماید.
ادبیات تحقیق
جهانیشدن هم جای امیدواری و هم جای نگرانی است. بررسی تغییرات اقتصادی صد سال گذشته مزایای پرتأثیر و متعدد جهانیشدن از جمله افزایش امکان انسجام اقتصاد جهانی، جریان عوامل تجارت و نیز قدرت ایدهها و اطّلاعات در شبیهسازی روند اقتصادی و سیاسی را نشان میدهد. کشورهایی که بیش از همه، پذیرایِ جهانیسازی بودهاند، از سایر کشورها پیشرفت بیشتری کردهاند (2000،Craft ).
جهانیشدن را این گونه نیز تعریف کردهاند: فرآیند افزایش دادن به هم پیوستگی متقابل فرهنگی و اجتماعی، وابستگی متقابل سیاسی و نیز انسجام اقتصادی، مالی و بازاری (Eden et al., 2001; Molle, 2002).
جهانیشدن، تجارت جهانی و بازارهای سرمایه را آزاد کرده است و بدین ترتیب، عرصهایی نو و رقابتی و چالشبرانگیز برای همهی شرکتهای کوچک و متوسط پدید آمده است (Nolan & Zhang, 2003). به سبب روندهای موجود در جهت وابستگی بیشتر کشورها به همدیگر، چند تغییر در محیط تجاری، رخ داده است. بازارهایی جهانی برای کالا، خدمات، نیروی کار و سرمایهی مالی، ایجاد شده است (Deardorff& Stern, 2002; Hansen, 2002). تقاضاهای مصرفکنندگان در سراسر دنیا همسان شده است (Fram & Ajami, 1994; Levitt, 1983). بر اثر پیشرفتهای حاصل در حمل و نقل و ارتباطات، آزادسازی تجارت و سرمایهگذاری، پیوسته افزایش مییابد و این امر، به افزایش حجم معاملات تجاری بینالمللی انجامیده است (Deardorff et al., 2002; Fawcett, Calantone, & Smith, 1997; Fawcett &Closs, 1993). روندهای فوق دو تأثیر اساسی جهانیشدن را به همراه داشته است که عبارتاند از ایجاد فرصتها و تهدیدها در بازار جهانی (Hitt, Keats, &DeMarie, 1998; Molle, 2002; Sanchez, 1997).
جهانیشدن، از نظر ایجاد انسجام در اقتصاد بینالمللی، به سبب حذف تدریجی مرزها میسر شده است و همین امر، مشخصهی اصلی جهانیشدن استPorter & Steger,1998)).
جدول مربوط به چالشهای استخراج شده در این تحقیق به شرح زیر ارائه میگردد:
|
ردیف |
عنوان چالش |
مرجع انتخاب چالش |
|
1 |
جذب سرمایهی بینالمللی و سرمایهی شرکتهای چندملیتی |
Korhonen,1999-Harvey et al., 2002- Kotler,2003- Knight, 2000 |
|
2 |
هدفمندی هزینهها و سرمایهگذاریهای دولتی و غیردولتی در بخش عمومی |
گل محمدی، 1386 |
|
3 |
توجه مدیران به اقتصاد سیاسی بینالملل (ارتباط بین اقتصاد و سیاست) |
از مصاحبه به دست آمده است. |
|
4 |
پیچیدگی قوانین حقوقی و مالی بینالمللی |
از مصاحبه به دست آمده است. |
|
5 |
توسعهی زیرساختهای حمل ونقل کالا |
Deardorff et al., 2002-Graham, 1999-Knight, 2000 |
|
6 |
آشنایی مدیران با زمینههای ایدئولوژیک فرآیند جهانیشدن |
شیرودی،1386 |
|
7 |
تاثیرگذاری بر هویت فردی، سازمانی و ملّی کارکنان سازمانها |
گل محمدی، 1386 |
|
8 |
گسترش نفوذ شرکتهای چندملیتی در ارائهی خدمات عمومی |
گل محمدی، 1386 |
|
9 |
کاهش نقش و اقتدار دولت |
دادگران،1385 |
|
10 |
ضرورت نوآوری مداوم |
Acs,1999 |
|
11 |
سرمایه گذاری بیشتر روی تحقیقات |
World Bank 1999- Markusen &Venables,1999- Peterson et al., 2002-DeMeyer,1992- Bridges et al., 1991 |
|
12 |
بهرهگیری از سازمانهای غیردولتی(NGO) برای فعالیت در سایر کشورها |
گل محمدی، 1386- دادگران،1385 |
|
13 |
تغییرات قوانین کار به منظور تطبیق با مقررات جهانی و جابهجایی نیروی کار |
UNCTAD, 1999 |
|
14 |
قوانین بهداشتی و سلامتی و استانداردهای حداقلی |
از مصاحبه بدست آمد. |
|
15 |
ایجاد بستر قانونی مناسب برای یکپارچهسازی اقتصاد محلی با اقتصاد جهانی |
UNCTAD, 1999-Keohane & Nye ,2000-Eden et al., 2001 -Hafsi, 2002 UNCTAD, 2001 |
|
16 |
گسترش سازمانهای غیردولتی فراملّی |
دادگران،1385 |
|
17 |
قوانین و نظام مقابله با فساد اداری |
Freund & Djankov ,2000 Eden et al., 2001 – Hafsi , 2002 |
|
18 |
تأثیر رسانههای مجازی و شبکههای اجتماعی مجازی بر فعالیت سازمانها |
جاسبی، 1381 |
|
19 |
مشکل شدن مدیریت سرمایههای اجتماعی |
دادگران،1385- سلام زاده،1389 |
|
20 |
تسریع در فرآیند خصوصی سازی |
Eden et al., 2001- Hafsi, 2002 |
|
21 |
توسعه و فراگیرشدن تجارت الکترونیک |
Hamil,1997- Kotler,2003 ayres,1999- Ng & Yeats,1999- Anderson,2000 |
|
22 |
لزوم مشارکت در سازمانهای بینالمللی |
جاسبی، 1381 |
|
23 |
مدیریت پدیدهی فرار مغزها (در سازمانهای دولتی) |
در مصاحبه ها مورد تاکید قرار گرفت. |
|
24 |
ایجاد بستر مناسب برای بهرهگیری از فناوری اطلاعات |
Ayres,1999- Keohane & Nye,2000- Lituchy and Rail,2000- Tagliavini, Ravarini, & Antonelli,2001 |
|
25 |
ضرورت هدفگذاریهای مناسب در موضوعات مشترک با دیگر کشورها |
Johanson & Vahlne,1990 Johanson&Mattsson,1993- UNCTAD1999- Murray,1993 |
|
26 |
لزوم رعایت استانداردهای جهانی |
Keohane & Nye,2000- Murray,1993 |
|
27 |
دسترسی همگانی به منابع تکنولوژیک (شامل منابع مالی و انسانی) |
Dicken,2003 - Feenstra,1998 Mittelman,2000- Keohane & Nye,2000- Peterson, Welch, & Liesch, 2002 |
|
28 |
دسترسی به کانالهای مناسب برای انتقال فناوری |
Dicken,2003- Feenstra,1998 Mittelman,2000- Peterson, Welch, & Liesch, 2002- Keohane & Nye,2000- Harvey & Novicevic, 2002 |
|
29 |
لزوم ایجاد زیرساختهای کسب و خلق فناوری |
Dicken,2003 - Feenstra,1998 Mittelman,2000 – Keohane & Nye ,2000- Harvey & Novicevic, 2002 |
|
30 |
به دست آوردن سازوکاری برای مقابله با تأثیرگذاری بحرانهای یک کشور روی دیگر کشورها |
از مصاحبه به دست آمده است. |
|
31 |
حفظ ثبات سیاسی کشور |
UNCTAD, 1999 |
|
32 |
عضویت ایران در سازمانهای تأثیرگذار بر روابط بینالملل و کنوانسیونهای جهانی |
گل محمدی، 1386- جاسبی، 1381 |
|
33 |
ایجاد راهکارهایی برای مقابله با محدودیتها و تحریمهای بین المللی |
از مصاحبه به دست آمده است. |
|
34 |
لزوم حرکت از ساختارهای مکانیکی به سوی ساختارهای ارگانیکی (برای حفظ پویایی سازمانی) |
Raymond,2003 |
|
35 |
ایجاد سازوکارهای مناسب برای مقابله با تغییرات سریع در محیط فعالیت سازمانها |
UNCTAD, 1999 از مصاحبه هم به دست آمد |
|
36 |
لزوم اتخاذ رویکردی بلندمدت با توجه به برنامهریزی راهبردی |
Raymond,2003- Karagozoglu & Lindell,1998 |
|
37 |
استفاده از نظامهای مدیریتی به منظور بالا بردن بهرهوری و حذف موانع بهبود |
Raymond,2003 – Karagozoglu & Lindell,1998 |
|
38 |
دانش کافی مدیران دربارهی فرهنگهای مختلف |
جاسبی، 1381- شیرودی 1386 |
|
39 |
ایجاد سامانههایی به منظور توسعهی یادگیری سازمانی و بسط تفکر سیستمی |
Karagozoglu & Lindell,1998 |
|
40 |
استفاده از سینرژی (هم افزایی ) فرهنگی با کشورهایی با فرهنگ نزدیک |
World Bank,1999- Rowden,2001 |
|
41 |
دانش مدیران در زمینه هدایت ائتلافات بین المللی پایدار |
گل محمدی، 1386- جاسبی، 1381 |
|
42 |
توجه به ملاحظات زیست محیطی |
moisi,1998 شیرودی،1386 |
|
43 |
تأکید بر منشور اخلاق جهانی و بینالمللی کردن ارزشهای مشترک |
World Bank,1999 - Rowden,2001 moisi,1998 |
|
44 |
توسعهی فرهنگ مشتریمداری |
World Bank,1999- Fram & Ajami, 1994 -Mohrman,1999 |
|
45 |
تلاش شرکتها برای ارتقای مقبولیت و مسئولیت اجتماعی(گسترش الزامات استانداردهای بین المللی مقبولیت و مسئولیت اجتماعی،SA8000) |
از مصاحبه به دست آمده است. |
|
46 |
لزوم بازبینی ساختارهای سازمانی ادارهی امور عمومی |
جاسبی، 1381 |
|
47 |
کاهش آزادی عمل در گزینش سیاستهای اقتصادی |
از مصاحبه به دست آمده است. |
|
48 |
برقراری ارتباطات و جلسات و نشستهای تخصصی با متخصصان جهانی |
از مصاحبه به دست آمد. |
|
49 |
لزوم توانمندسازی کارکنان (آموزش مستمر و .....) |
Williamson,1998- Murray,1993 |
|
50 |
اهمیت دادن به حفاظت از مالکیت معنوی و ثبت پتنتها |
از مصاحبه به دست آمده است. |
|
51 |
هماهنگی با استانداردهای نیروی کار جهانی (مطابق استانداردهای ILO ) |
Williamson,1998- Keohane & Nye,2000- Murray,1993 |
|
52 |
تغییرات سریع فرهنگی در افراد جامعه (کارکنان سازمانها) |
جاسبی، 1381- افروغ،1387 |
|
53 |
چالش رو به فزونی بین گفتمانهای مختلف دینی |
حجازی،1382- سیدباقری،1382 |
|
54 |
کاهش نقش ملّت- دولت (رویکرد عدالت خواهانه) |
گل محمدی، 1386- جاسبی، 1381- |
|
55 |
افزایش شکاف‌های طبقاتی در درون جوامع |
گل محمدی، 1386 |
|
56 |
ضرورت افزایش بازبودن (Openness) تجاری و مالی |
افروغ، 1387 از مصاحبه نیز به دست آمده است |
روش تحقیق
تحقیق حاضر از نظر روش توصیفی و از حیث هدف کاربردی و از نظر زمان تک مقطعی است و ماهیت روش تحقیق مورد استفاده، پیمایشی به حساب می‌آید. به منظور جمعآوری اطلاعات، آمیزه‌ای از روشهای تحقیق کتابخانهای و میدانی استفاده میشود. از روش کتابخانهای، عمدتاً به منظور مطالعهی ادبیات موضوع و بررسی سابقهی تحقیق و آشنایی با چالشهای جهانیشدن در سازمانهای مختلف داخل و خارج از ایران استفاده شده است، در ادامه به منظور شناسایی چالشهای مربوط به جهانیشدن در محیط داخلی کشورمان و شرایط کنونی آن و شناسایی درجهی انطباق چالشهای شناساییشده تا این مرحله با حقیقت موجود در سازمانهای کشورمان 12 جلسه با مدیران و محققان حوزهی مدیریت دولتی برگزار نمودیم و با توجه به حیطهی کاری هریک از آنها تعدادی از مهمترین چالشهای احتمالی جهانیشدن در حوزههای مختلف با ترکیب یا حذف تعدادی از چالشها و در بعضی موارد با اضافهشدن چالشهای جدیدتر شناسایی شدند. در روش میدانی نیز از مدیران و کارشناسان سازمانهای دولتی در وزارتخانههای منتخب، خواسته شد تا با پاسخگویی به پرسشنامه نظر خود را اعلام دارند و مهمترین چالشهای مربوط به جهانیشدن برای سازمان خود را معرفی نمایند و در نهایت با استفاده از تکنیک آماری تحلیل عاملی چالشهای مورد نظر را دستهبندی نمودیم و با استفاده از تاپسیس فازی میزان اهمیت این چالشها و هر یک از ابعاد به دست آمده را با این تکنیک مشخص نموده و رتبه بندی نمودیم.
جامعهی آماری ما برای کسب نظرات، مدیران فعال در سازمانهای دولتی میباشند و نمونهگیری از آنها به روش تصادفی و ترکیب آن با روش نمونهگیری گلولهی برفی میباشد. در این تحقیق برآنیم تا مطالعهمان را روی 4 وزارتخانه صنعت،معدن و تجارت، علوم، تحقیقات و فناوری، فرهنگ و ارشاد اسلامی و ورزش و جوانان انجام داده که به صورت تصادفی خوشهای از بین وزارتخانههای مختلف انتخاب شدهاند، متمرکز نماییم و با اخذ نظرات مدیران و کارشناسان این 4 وزارتخانه دادههای لازم برای انجام تحلیلها را به دست آوریم. حجم نمونه مورد نیاز را هم با نمونهگیری اولیه و استفاده از فرمول حجم نمونه برای جامعهی آماری نامحدود به دست آوردهایم. در بخش کیفی نیز از نظرات محققان حوزهی مدیریت دولتی استفاده نمودهایم.
در این تحقیق با در نظر گرفتن فرمول حجم نمونه برای جامعهی نامحدود با قرار دادن p=q=0.5 و مقدار خطای 05/0 و Z=1.96 حجم نمونهی لازم برابر با 384 مورد گردید.
بعد از توزیع پرسشنامهها در وزارتخانههای مورد مطالعه تعداد نمونهی جمعآوری شده در هر وزارتخانه به شرح زیر به دست آمد: وزارتخانهی صنعت، معدن و تجارت، 108 نمونه؛ وزارتخانهی علوم، تحقیقات و فناوری، 114 نمونه؛ وزارتخانهی فرهنگ و ارشاد اسلامی، 99 نمونه؛ وزارتخانهی ورزش و جوانان، 99 نمونه.
شایان ذکر است که با توجه به تمرکز این تحقیق بر خبرگان مشغول به کار در سازمانهای دولتی ایران بود، نمونه از میان مدیران ارشد، میانی و عملیاتی وزارتخانههای مورد مطالعه انتخاب شدند و در موارد خاص نیز از مدیران خواسته شد که پرسشنامه را در اختیار کارشناسان ارشد، خبره و باسابقه خود نیز قرار دهند تا نظرات آنها نیز کسب گردد. با توجه به احتمال عدم بازگشت برخی از پرسشنامهها ما حدود 440 پرسشنامه توزیع نمودیم که حدود 56 مورد بیشتر از حد مورد نیاز ما بود تا بدین ترتیب بتوانیم به نمونه مورد نیاز دست پیدا کنیم. اما خوشبختانه در نهایت 420 نمونه جمعآوری گردید که بیشتر از حجم نمونه 384 مورد میباشد و در نتیجه با در نظر گرفتن اینکه کفایت نمونه یکی از معیارهای قابلیت تعمیم نتایج میباشد، میتوان با اطمینان روی تحلیل دادهها و تعمیم آنها به جامعهی آماری تحقیق اقدام نمود.
ابتدا با استفاده از تحلیل عاملی شروع به دستهبندی چالشها نمودیم و چالشهای مربوط به جهانیشدن را در دستههایی مشخص جانمایی نمودیم. در هر نوبت استفاده از تحلیل عاملی و در چرخشهای مختلف نیز مقدار KMO را نیز محاسبه نمودیم تا کفایت دادهها برای انجام تحلیل عاملی تأیید گردد.
در این تحلیل میزان KMO برابر با 895/0گردیده است که نشاندهندهی کفایت دادهها برای انجام تحلیل عاملی میباشد. آزمون بارتلت نیز با هدف بررسی همبستگی مناسب و کافی بین دادهها انجام گرفت که با توجه به مقدار کای دو برابر با 225/2783 کفایت دادهها جهت انجام تحلیل عاملی و عامل‌بندی متغیرها را نشان میدهد.
ابعاد به دست آمده از تحلیل عاملی فوق نیز به شرح زیر بودند:
چالشهای حوزهی تجارت و کسب و کار، چالشهای مربوط به نظامها و زیرساختها، چالشهای مربوط به حوزهی تحقیق و توسعه، چالشهای مربوط به حوزهی دولت، چالشهای مدیریتی و سازمانی، چالشهای فرهنگی، چالشهای قانونی و چالشهای مربوط به منابع انسانی. در ادامه چالشهای قرار گرفته در هر بعد را با استفاده از تاپسیس فازی رتبهبندی نمودیم که خلاصه این تحلیلها را در هر بعد در ادامه مشاهده خواهید نمود.
رتبهی چالشهای بعد مدیریتی و سازمانی در وزارتخانههای مورد بررسی
|
|
|
وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری |
وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی |
وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت |
وزارتخانه ورزش و جوانان |
|
1 |
گسترش نفوذ شرکتهای چند ملیتی در ارائهی خدمات عمومی |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
2 |
گسترش سازمانهای غیردولتی فراملّی |
4 |
2 |
3 |
2 |
|
3 |
لزوم حرکت از ساختارهای مکانیکی بسوی ساختارهای ارگانیکی (برای حفظ پویایی سازمانی) |
2 |
3 |
2 |
3 |
|
4 |
لزوم اتخاذ رویکردی بلندمدت با توجه به برنامهریزی راهبردی |
3 |
4 |
4 |
4 |
|
5 |
بهرهگیری از سازمانهای غیردولتی برای فعالیت در سایر کشورها |
6 |
5 |
6 |
5 |
|
6 |
تأثیر رسانههای مجازی و شبکههای اجتماعی مجازی بر فعالیت سازمانها |
8 |
6 |
7 |
6 |
|
7 |
لزوم بازبینی ساختارهای سازمانی اداره امور عمومی |
7 |
8 |
8 |
7 |
|
8 |
استفاده از نظامهای مدیریتی بمنظور بالا بردن بهرهوری و حذف موانع بهبود |
5 |
7 |
5 |
8 |
همانطور که مشاهده میگردد، در مجموع مهمترین چالشهای مربوط به جامعهی مورد مطالعه در بعد مدیریتی و سازمانی عبارتند از: گسترش نفوذ شرکتهای چندملیتی در ارائهی خدمات عمومی، لزوم حرکت از ساختارهای مکانیکی به سوی ساختارهای ارگانیکی (برای حفظ پویایی سازمانی)، گسترش سازمانهای غیردولتی فراملّی و لزوم اتخاذ رویکردی بلندمدت با توجه به برنامهریزی راهبردی. مشاهده میگردد که در بعد مدیریتی و سازمانی حرکت در مسیر فراملّی و چندملیتیشدن مورد تأکید قرار میگرفته است و در این راستا ضروری است که سازمانها علاوه بر داشتن رویکردی بلندمدت با توجه به برنامهی راهبردی خود باید ساختارهای خود را نیز پویاتر نمایند تا بتوانند تعاملات خود را بهتر مدیریت کنند.
رتبهی چالشهای بعد مدیریت منابع انسانی در وزارتخانههای مورد بررسی
|
|
|
وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری |
وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی |
وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت |
وزارتخانه ورزش و جوانان |
|
1 |
مشکلشدن مدیریت سرمایههای اجتماعی |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
2 |
اهمیت دادن به حفاظت از مالکیت معنوی و ثبت پتنت ها |
2 |
2 |
4 |
2 |
|
3 |
برقراری ارتباطات و جلسات و نشستهای تخصصی با متخصصان جهانی |
6 |
4 |
6 |
3 |
|
4 |
مدیریت پدیدهی فرار مغزها (در سازمانهای دولتی) |
4 |
3 |
2 |
4 |
|
5 |
دانش مدیران در زمینهی هدایت ائتلافات بینالمللی پایدار |
3 |
5 |
3 |
5 |
|
6 |
لزوم توانمندسازی کارکنان (آموزش مستمر و ...) |
5 |
6 |
5 |
6 |
همانطور که مشاهده میگردد، در مجموع مهمترین چالشهای مربوط به جامعه مورد مطالعه در بعد مدیریت منابع انسانی عبارتند از: مشکلشدن مدیریت سرمایههای اجتماعی، اهمیت دادن به حفاظت از مالکیت معنوی و ثبت پتنتها، مدیریت پدیدهی فرار مغزها (در سازمانهای دولتی) و دانش مدیران در زمینهی هدایت ائتلافات بینالمللی پایدار. مشاهده میگردد که در بعد مدیریت منابع انسانی، مهمترین چالشها در دو زمینهی متفاوت ولی مرتبط قرار دارند، یکی مدیریت سرمایههای اجتماعی و مدیریت پدیدهی فرار مغزها که به مدیریت افراد در سازمانها مرتبط میشود و دیگری در زمینهی مدیریت دانش مربوط به منابع انسانی شامل مالکیت معنوی و همینطور دانش فردی مدیران در زمینهی ارتباطات بینالمللی و این دو دسته به صورت مکمل در کنار هم قرار میگیرند و باعث مدیریت بهتر منابع انسانی در مقابله با جهانیشدن میگردند.
رتبهی چالشهای بعد دولت در وزارتخانههای مورد بررسی
|
|
|
وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری |
وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی |
وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت |
وزارتخانه ورزش و جوانان |
|
1 |
ایجاد راهکارهایی برای مقابله با محدودیتها و تحریمهای بینالمللی |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
2 |
ضرورت هدفگذاریهای مناسب در موضوعات مشترک با دیگر کشورها |
4 |
3 |
4 |
2 |
|
3 |
حفظ ثبات سیاسی کشور |
2 |
2 |
3 |
3 |
|
4 |
عضویت ایران در سازمانهای تأثیرگذار بر روابط بینالملل و کنوانسیونهای جهانی |
6 |
6 |
5 |
4 |
|
5 |
کاهش نقش ملت- دولت (رویکرد عدالت خواهانه) |
3 |
4 |
2 |
5 |
|
6 |
کاهش نقش و اقتدار دولت |
5 |
5 |
6 |
6 |
|
7 |
لزوم مشارکت در سازمانهای بینالمللی |
8 |
8 |
8 |
7 |
|
8 |
به دست آوردن سازوکاری برای مقابله با تأثیرگذاری بحرانهای یک کشور روی دیگر کشورها |
7 |
7 |
7 |
8 |
همانطور که مشاهده میگردد، در مجموع مهمترین چالشهای مربوط به جامعه مورد مطالعه در بعد دولت عبارتند از: ایجاد راهکارهایی برای مقابله با محدودیتها و تحریمهای بینالمللی، حفظ ثبات سیاسی کشور، ضرورت هدفگذاریهای مناسب در موضوعات مشترک با دیگر کشورها و کاهش نقش ملت- دولت (رویکرد عدالت خواهانه). همانطور که میبینیم مهمترین چالشهای مربوط به بعد دولت به مدیریت داخلی دولت بر میگردند و بر مدیریت روش فعالیت و ارائهی خدمت توسط دولت و در نتیجه مدیریت داخلی و ایجاد ثبات داخلی تأکید دارند و این ارزیابی نیز طبیعی به نظر میرسد زیرا در گام بعد از مدیریت داخلی هست که دولتها باید وارد فاز تعاملات دولتی بینالمللی گردند و بدون ثبات داخلی تعاملات بینالمللی نیز دچار مشکل خواهند شد.
رتبه چالشهای بعد سرمایهگذاری و تجارت در وزارتخانههای مورد بررسی
|
|
|
وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری |
وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی |
وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت |
وزارتخانه ورزش و جوانان |
|
1 |
ضرورت افزایش بازبودن (Openness) تجاری و مالی |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
2 |
پیچیدگی قوانین حقوقی و مالی بینالمللی |
4 |
2 |
2 |
2 |
|
3 |
توجه مدیران به اقتصاد سیاسی بینالملل (ارتباط بین اقتصاد و سیاست) |
3 |
4 |
4 |
3 |
|
4 |
کاهش آزادی عمل در گزینش سیاستهای اقتصادی |
2 |
3 |
5 |
4 |
|
5 |
هدفمندی هزینهها و سرمایه گذاریهای دولتی و غیردولتی در بخش عمومی |
5 |
6 |
6 |
5 |
|
6 |
تسریع در فرآیند خصوصیسازی |
8 |
7 |
8 |
6 |
|
7 |
جذب سرمایهی بینالمللی و سرمایهی شرکتهای چندملیتی |
6 |
5 |
3 |
7 |
|
8 |
افزایش شکاف‌های طبقاتی در درون جوامع |
7 |
8 |
7 |
8 |
همانطور که مشاهده میگردد، در مجموع مهمترین چالشهای مربوط به جامعه مورد مطالعه در بعد سرمایهگذاری و داد و ستد عبارتند از: ضرورت افزایش بازبودن تجاری و مالی، پیچیدگی قوانین حقوقی و مالی بینالمللی، توجه مدیران به اقتصاد سیاسی بینالملل (ارتباط بین اقتصاد و سیاست) و کاهش آزادی عمل در گزینش سیاستهای اقتصادی. مشاهده میشود که در بعد سرمایهگذاری و داد و ستد هم میتوان چالشها را در دو بعد عمده دید. یکی بعد مربوط به نحوهی تعامل با دیگر کشورها و سازمانهای بینالمللی که شامل افزایش باز بودن اطلاعاتی و پیچیدگی قوانین حقوقی و مالی بینالمللی میباشد و بعد دوم مربوط به نحوه عملکرد مدیران میباشد که هم آزادی عمل آنها کاهش مییابد و هم باید توانمندی خود را در تحلیل اقتصاد سیاسی بینالملل افزایش دهند تا بتوانند روابط موجود را بهتر مدیریت نمایند و در جذب سرمایههای خارجی در کشور بهتر عمل نمایند.
رتبهی چالشهای بعد سیستمها و زیرساختها در وزارتخانههای مورد بررسی
|
|
|
وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری |
وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی |
وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت |
وزارتخانه ورزش و جوانان |
|
1 |
توسعه و فراگیرشدن تجارت الکترونیک |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
2 |
ایجاد سازوکارهای مناسب برای مقابله با تغییرات سریع در محیط فعالیت سازمانها |
2 |
2 |
2 |
2 |
|
3 |
لزوم رعایت استانداردهای جهانی |
4 |
3 |
5 |
3 |
|
4 |
توسعهی زیرساختهای حمل و نقل کالا |
3 |
4 |
3 |
4 |
|
5 |
ایجاد سیستمهایی به منظور توسعهی یادگیری سازمانی و بسط تفکر سیستمی |
5 |
5 |
4 |
5 |
همانطور که مشاهده میگردد، در مجموع مهمترین چالشهای مربوط به جامعه مورد مطالعه در بعد سیستمها و زیرساخت عبارتند از: توسعه و فراگیرشدن تجارت الکترونیک، ایجاد سازوکارهای مناسب برای مقابله با تغییرات سریع در محیط فعالیت سازمانها و توسعهی زیرساختهای حمل و نقل کالا. همانطور که مشاهده میگردد چالشهای موجود در بعد سیستمها و زیرساخت در یک طیف طولانی قرار گرفتهاند که یک سر آن (توسعه زیرساختهای حمل و نقل کالا) باید توسط دولت رفع و مدیریت گردد و در میانهی این طیف نیز توسعه و فراگیرشدن تجارت الکترونیک قرار دارد که باید با همکاری دولت (بخش قانونگذار آن) و بدنهی اجرائی دولت (مدیران ارشد) مدیریت گردد و در انتهای طیف نیز ایجاد سازوکارهای داخل سازمانی برای مقابله با تغییرات قرار دارد که توسط مدیران ارشد سازمانها مدیریت میگردد و این امر نشان میدهد که در این بعد همکاری بسیار منسجمی مورد نیاز میباشد و نمیتوان با فعالیتهای یک بعدی به نتیجه مطلوب رسید.
رتبهی چالشهای بعد تحقیق و توسعه در وزارتخانههای مورد بررسی
|
|
|
وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری |
وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی |
وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت |
وزارتخانه ورزش و جوانان |
|
1 |
ایجاد بستر مناسب برای بهرهگیری از فناوری اطلاعات |
3 |
2 |
2 |
1 |
|
2 |
سرمایهگذاری بیشتر روی تحقیقات |
1 |
1 |
1 |
2 |
|
3 |
دسترسی به کانالهای مناسب برای انتقال فناوری |
4 |
4 |
4 |
3 |
|
4 |
دسترسی همگانی به منابع فناوری (شامل منابع مالی و انسانی) |
5 |
5 |
5 |
4 |
|
5 |
لزوم ایجاد زیرساختهای کسب و خلق فناوری |
2 |
3 |
3 |
5 |
همانطور که مشاهده میگردد، در مجموع مهمترین چالشهای مربوط به جامعه مورد مطالعه در بعد تحقیق و توسعه عبارتند از: سرمایهگذاری بیشتر روی تحقیقات، ایجاد بستر مناسب برای بهرهگیری از فناوری اطلاعات و لزوم ایجاد زیرساختهای کسب و خلق فناوری. همانطور که مشاهده میگردد بیشتر چالشهای موجود در بعد تحقیق و توسعه مربوط به بعد زیرساختهای مربوط به آن میباشد که شامل سرمایهگذاری، ایجاد بستر استفاده از فناوری اطلاعات و زیرساختهای خلق فناوری میباشد و دولت باید در زمینهی ایجاد این زیرساختها تلاش بیشتری داشته باشد تا بتواند این موج را به خوبی مدیریت کند.
رتبهی چالشهای بعد فرهنگی در وزارتخانههای مورد بررسی
|
|
|
وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری |
وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی |
وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت |
وزارتخانه ورزش و جوانان |
|
1 |
ضرورت نوآوری مداوم |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
2 |
تأثیرگذاری بر هویت فردی، سازمانی و ملی کارکنان سازمانها |
2 |
2 |
2 |
2 |
|
3 |
توسعهی فرهنگ مشتریمداری |
5 |
6 |
8 |
3 |
|
4 |
آشنایی مدیران با زمینههای ایدئولوژیک فرآیند جهانیشدن |
4 |
3 |
3 |
4 |
|
5 |
دانش کافی مدیران دربارهی فرهنگهای مختلف |
3 |
4 |
4 |
5 |
|
6 |
تغییرات سریع فرهنگی در افراد جامعه (کارکنان سازمانها) |
7 |
5 |
7 |
6 |
|
7 |
چالش رو به فزونی بین گفتمانهای مختلف دینی |
8 |
8 |
9 |
7 |
|
8 |
استفاده از سینرژی (هم افزایی) فرهنگی با کشورهایی با فرهنگ نزدیک |
6 |
7 |
5 |
8 |
|
9 |
تلاش سازمانها برای ارتقای مقبولیت و مسئولیت اجتماعی (گسترش الزامات استانداردهای بینالمللی مقبولیت و مسئولیت اجتماعی،SA8000) |
9 |
9 |
6 |
9 |
|
10 |
توجه به ملاحظات زیست محیطی |
10 |
10 |
11 |
10 |
|
11 |
تأکید بر منشور اخلاق جهانی و بینالمللی کردن ارزشهای مشترک |
11 |
11 |
10 |
11 |
همانطور که مشاهده میگردد، در مجموع مهمترین چالشهای مربوط به جامعهی مورد مطالعه در بعد فرهنگ عبارتند از: ضرورت نوآوری مداوم، تأثیرگذاری بر هویت فردی، سازمانی و ملّی کارکنان سازمانها، آشنایی مدیران با زمینههای ایدئولوژیک فرآیند جهانیشدن و دانش کافی مدیران دربارهی فرهنگهای مختلف. در اینجا نیز مشاهده میگردد که در بعد فرهنگ برخی از چالشها مربوط به تغییرات رویکردی و رفتاری در سازمانها میباشند که مدیران باید روی آنها تمرکز نمایند تا بتوانند خروجیهای مربوط به آنها نظیر تغییرات رفتاری و هویتی را مدیریت نمایند، برخی دیگر از چالشها نیز مربوط به دانش مدیران در حوزهی فرهنگ و ارتباطات فرهنگی میباشند.
رتبهی چالشهای بعد قانونی در وزارتخانههای مورد بررسی
|
|
|
وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری |
وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی |
وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت |
وزارتخانه ورزش و جوانان |
|
1 |
تغییرات قوانین کار به منظور تطبیق با مقررات جهانی و جابهجایی نیروی کار |
4 |
1 |
5 |
1 |
|
2 |
قوانین و نظام مقابله با فساد اداری |
1 |
2 |
1 |
2 |
|
3 |
ایجاد بستر قانونی مناسب برای یکپارچه سازی اقتصاد محلی با اقتصاد جهانی |
2 |
3 |
3 |
3 |
|
4 |
قوانین بهداشتی و سلامتی و استانداردهای حداقلی در این حوزه |
3 |
4 |
2 |
4 |
|
5 |
هماهنگی با استانداردهای نیروی کار جهانی (مطابق استانداردهای ILO) |
5 |
5 |
4 |
5 |
همانطور که مشاهده میگردد، در مجموع مهمترین چالشهای مربوط به جامعه مورد مطالعه در بعد قانونی عبارتند از: قوانین و نظام مقابله با فساد اداری، تغییرات قوانین کار، به منظور تطبیق با مقررات جهانی و جابهجایی نیروی کار و ایجاد بستر قانونی مناسب برای یکپارچهسازی اقتصاد محلّی با اقتصاد جهانی. همانطور که مشاهده میشود در این بعد نیز یک بعد از چالشها مربوط به داخل کشور میباشند (مبارزه با فساد اداری) و بعد دیگری از آنها مربوط به ارتباطات کشور با اقتصاد جهانی و تبادل سرمایههای انسانی و مادی کشور با دیگر کشورها میباشد و در هر دو زمینه نیاز به قانونگذاری دقیق و متقن احساس میگردد.
در بخش بعدی این تحقیق با توجه به اینکه میزان امکانپذیری 74 راهکار ارائهشده به کدامیک از عبارات کلامی نزدیکتر بوده است، آنها را داخل دستههای مختلف جانمائی میکنیم و به این طریق در هر دسته نیز راهکارهای امکان‌پذیرتر معین میگردند. لازم به ذکر است که در این مرحله نیز از همان اعداد فازی پیشنهادی چنگ (2005) و روش تبدیل اعداد فازی به عبارات کلامی وی بهره برده‌ایم.
پیشنهادهای عملیتر را نیز در بخش نتیجهگیری به تفکیک ابعاد مختلف ارائه خواهیم نمود.
بحث و نتیجهگیری
در این تحقیق چالشهای مهم موجود در هر بعد برای سازمانهای مورد مطالعه رتبهبندی شدند و مسئولان فعال در هر حوزه میتوانند با مراجعه به بخش مورد نظر خود برنامههایی برای مهمترین چالشها تدوین نمایند. اما همانطور که مشاهده شد راهکارهای پیشنهادی ما در این تحقیق نیز با استفاده از نظر خبرگان، ارزیابی مجدد شده و از نظر میزان امکانپذیر بودن رتبهبندی شدند و این راهکارها میتوانند در ابعاد مختلف باعث ارتقای موقعیت سازمانها در مقابله با تهدیدهای جهانیشدن و استفاده از فرصتهای این پدیده گردند. در این بخش به عنوان نتیجهگیری نهایی این تحقیق، راهکارهای شناسائی شده را مبتنی بر اهمیتشان معرفی مینماییم. مهمترین راهکارهای این تحقیق از نظر اهمیت و میزان امکان عملیاتیشدن در دستههای زیر معرفی میگردند که دستههای ابتدائی از اهمیت و اولویت بالاتری برخوردار هستند و هر چه پائینتر میرویم، اهمیت و امکانپذیری راهکارها کمتر میشود، البته لازم به ذکر است که این راهکارها همگی در دستهی راهکارهای با امکان پذیری بالا قرار داشتهاند:
دستهی اول: پیادهسازی مدیریت دانش در سازمان، راهاندازی دایرههای کیفی، تدوین و بازنگری منظم برنامه راهبردی سازمان، کم کردن بوروکراسی موجود در فرآیند ثبت پتنت در کشور توسط دولت، شرکت فعال سازمانها در نشستها و همایشها و سمینارهای بینالمللی، استفاده از NGO های فراملّی، اخذ گواهی‌نامه استاندارد SA8000 و استفاده از توانمندیهای کشورهای دیگر، در زمینههایی که مشابهتهای فرهنگی وجود دارد، برای اجرای برنامههای کلان فرهنگی و بهرهگیری از همافزائی فرهنگی
دستهی دوم: پیادهسازی نظام مدیریت کیفیت جامع، استفاده از مدلهای تعالی سازمانی مانند EFQM، تفویض اختیار در برخی حوزههای اجرائی و عملیاتی به بخش خصوصی، ایجاد امکان استفاده بخش خصوصی از تجارب و توانمندیهای بخش دولتی، ایجاد انعطافپذیری سازمانی با استفاده از ترغیب تجربهاندوزی و یادگیری عملی در سازمان، استفاده از خدمات ارائه شده توسط بنیادهای بینالمللی برای ارتقای سطح توانمندی مدیران، انجام هدفگذاریهای مناسب در موضوعات مشترک با دیگر کشورها به منظور ارتقای جایگاه بینالمللی کشور، تدوین برنامههایی برای بهبود فضای کسب و کار توسط دولت، استفاده از اهرمهایی که بتوانند در مقابل بحرانها به صورت یک دمپر عمل کنند و شدت نوسانات را بگیرند، ایجاد سامانههایی برای پاسخگویی همزمان به مشتری‌گرایی و پاسخگویی داخلی، شرکت سازمانها در فعالیتهای غیرانتفاعی اجتماعی و ایجاد تنوع فرهنگی در سازمان و استفاده از منابع انسانی متنوع و بینالمللی
دستهی سوم: بسط حوزهی فعالیت شرکتهای پشتیبانی ارائهدهندهی خدمات عمومی، تضمین همراستایی طراحی ساختار با اهداف استراتژیک سازمان، مدیریت پدیدهی فرار مغزها از طریق بهرهگیری از نظامات مرتبط با نخبگان، برنامهریزی برای حرکت سازمانهای دولتی از نقش اجرائی به نقشهای حاکمیتی و سیاستگذاری، کوچکسازی و چابکسازی دولت، توجه سیستماتیک به دریافت بازخور از ارباب رجوع و پاسخدهی به نیازهای او، تدوین اصول و سیاستهای مربوط به مسئولیت اجتماعی در تمامی سازمانها و تدوین نقشهی کلان فرهنگی سازمان و طراحی المانهای پویایی برای این نقشه
دستهی چهارم: راهاندازی شرکتهایی با همکاری کشورهای همسایه یا کشورهایی که دیدگاه سیاسی و اقتصادی مشابهی با ما دارند، داشتن راهبرد بینالمللی برای حضور در بازارهای مختلف، راهاندازی اتحادیههای منطقه‌ای کار، برای تسهیل آموزش نیروی کار و ایجاد ظرفیت، توسعهی سیستمهایی برای نگهداری و پرورش سرمایههای اجتماعی در سازمانهای دولتی و موظف نمودن نهادها و مؤسسات مالی به انتشار اطلاعات بیشتر برای کاهش احتمال بروز بحران
دستهی پنجم: انجام برنامهریزیهای سطوح مختلف سازمان در راستای اسناد کلان مرتبط با نخبگان نظیر سند نخبگان ایران، دخالت دادن ارباب رجوع، تأمینکنندگان و پرسنل (مشتریان داخلی) در تصمیمگیریهای سازمانی و طراحی و توسعهی نظام جامع مدیریت فرهنگی سازمانی
)