تحلیلی بر توزیع خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد در سطح کشور و ارتباط آن با متغیرهای اقتصادی و اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

2 استاد و عضو قطب برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

چکیده

حذف فقر و برقراری عدالت اجتماعی در کشور ایران با توجه به دستورات صریح دینی و قانونی در مقایسه با سایر کشورها از اهمیت بیشتری برخوردار است، به نحوی که از سال 1357 به این سو نهادهای مدنی ـ رفاهی فراوانی در راستای ایجاد رفاه و توزیع خدمات عمومی به جامعه تاسیس شده است. یکی از مهم ترین این نهادها کمیته امداد امام خمینی (ره) می باشد. تحقیق حاضر با هدف بررسی توزیع و پراکندگی خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد در سطح 421 شهرستان کشور و همبستگی آنها با عوامل اقتصادی (بیکاری و بعد خانوار) و اجتماعی (نرخ روستانشینی و سطح سواد) می پردازد. داده‌های پژوهش از سالنامه آماری سال 1394 و سرشماری عموی سال 1395 استخراج‌ شده است. برای تجزیه‌ و تحلیل داده‌ها از متد لکه های داغ (Hot Spot) و آماره‌های محلی و سراسری Moran's I و LISA به ‌عنوان رویکردهایی از ESDA استفاده ‌شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که بیشترین خانوارهای که تحت پوشش کمیته امداد، در شرق، جنوب و جنوب غرب کشور پراکنده شده اند. همچنین یافته‌های شاخص موران سراسری نشان داد توزیع خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد در سطح کشور به صورت خوشه ای توزیع شده اند. توزیع فضایی خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد و همبستگی فضایی آنها با عوامل اقتصادی (بیکاری و بعد خانوار) و اجتماعی (نرخ روستانشینی و سطح سواد) در سطح شهرستان های کشور از یک الگوی خاص پیروی نمی‌کند بلکه هر منطقه با توجه به مقتضیات محلی ـ منطقه‌ای الگوی خاصی از همبستگی را پذیرا می باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابراهیم پور، حبیب و علیرضا صمدی. 1394. «بررسی تاثیر عوامل پایدارسازی در توانمندسازی مجریان طرح های مشاغل خانگی؛ مورد مطالعه: مددجویان کمیته امداد خمینی (ره) شهرستان اردبیل». کار و جامعه. شماره 185. صص. 38-52.
امین، سمیر. 1384. سرمایه داری در عصر جهانی شدن. ترجمه ناصر زرافشان. تهران: انتشارات آگه.
ایزدی، منصور. 1394. بررسی نقش و جایگاه تسهیلات اشتغال و خودکفایی در توسعه شغلی جامعه روستایی مددجویان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) استان فارس. پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.
باقری تودشکی، مجتبی. 1392. «کفایت (خط فقر شریعت)، مقیاسی قوی در دست حاکم برای جلوگیری از کار کودکان». فصلنامه پژوهش های اقتصادی. سال 13. شماره 1. صص. 111-132.
پتریک، تونی فیتز. 1381. نظریه رفاه (سیاست اجتماعی چیست). ترجمه هرمز همایون پور. تهران: انتشارات گام نو.
چمبرز، رابرت. 1376. توسعه روستایی، اولویت بخشی به فقرا. ترجمه م‍ص‍طف‍ی‌ ازک‍ی‍ا. تهران: ان‍ت‍ش‍ارات‌ دان‍ش‍گ‍اه‌ ت‍ه‍ران.
حسنوند، داریوش و یونس نادمی. 1396. «اثرات توسعه‌ی مالی بر کاهش فقر در ایران». فصلنامه تحقیقات اقتصادی. دوره 52. شماره 1. صص 53-60.
خاندوزی، سید احسان؛ شهسواری، سجاد؛ علم خواه، عبدالله.  «ارزیابی سیاست های فقرزدایی در پنج برنامه توسعه جمهوری اسلامی ایران». فصلنامه راهبرد توسعه. شماره 46. صص. 94-114.
دسوتو، هرناندو. 1385. راز س‍رم‍ای‍ه‌ چ‍را س‍رم‍ای‍ه‌ داری‌ در غ‍رب‌ م‍وف‍ق‌ م‍ی‌ ش‍ود و در ج‍اب‍ه‌ج‍ای‍ی‌ دی‍گ‍ر ش‍ک‍س‍ت‌ م‍ی‌خ‍ورد؟ ترجمه فریدون تفضلی. تهران: انتشارات نی.
رهنما، محمدرحیم و حسین آقاجانی. 1388. «تحلیل توزیع فضایی کتابخانه‌های عمومی در شهر مشهد». فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی. سال 12. شماره 2. صص. 7-28.
ساعی ارسی، ایرج و شهربانو ولیپور. 1388. «شناسایی عوامل موثر بر توانمندسازی زنان جهت مشارکت در توسعه اجتماعی (مطالعه موردی: لرستان)». علوم رفتاری. سال 1. شماره 2. صص. 67-89.
سن، آمارتیا. 1381. توسعه به مثابه آزادی. ترجمه وحید محمودی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سیف الدینی، فرانک و حسین منصوریان. 1390. «تحلیل الگوی تمرکز خدمات شهری و آثار زیست محیطی آن در شهر تهران». محیط شناسی. سال 37. شماره 6. صص. 53-64.
شادی‌طلب، ژاله و فرشته حجتی‌کرمانی. 1386. «فقر و سرمایه اجتماعی در جامعه روستایی». رفاه اجتماعی. سال 7. شماره 28. صص. 35-56.
شایان مهر، علیرضا. 1389. دایره المعارف علوم اجتماعی. جلد 2. تهران: کیهان.
شکور، علی. 1380. «پژوهشی در توسعه و نابرابری مناطق روستایی (روستاهای برگزیده شهرستان مرند).  فصلنامه پژوهش های جغرافیایی». سال 33.  شماره 41. صص. 53-69.
شکور، علی، علی شمس الدینی و اسماعیل جوادی حقیقی. 1395. «سنجش عملکرد کمیته امداد در فقرزدایی از مناطق روستایی با تاکید بر پارامترهای توسعه (مطالعه موردی: شهرستان شیراز)». مطالعات محیطی هفت حصار. سال 5. شماره 17. صص. 35-56.
شیروانیان، علی. 1391. تعیین الگوهای فقر روستایی در ایران و بررسی تاثیر برنامه هدفمندسازی یارانه مواد غذایی بر آن: رویکرد چند بعدی فقر. پایان‌نامه مقطع دکتری. دانشگاه شیراز.
صمدی، علی حسین، زهرا دهقانی شبانی و عاطفه مرادی کوچی. 1394. «تحلیل فضایی تاثیر نابرابری توزیع درآمد بر رشد اقتصادی در ایران». فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش های رشد و توسعه اقتصادی. سال 5. شماره 19. صص. 57-72.
عزتی، مرتضی و مهرداد محمودیان. 1393. «برآورد اثر انفاق بر کاهش فقر در ایران». فصلنامه علمی و پژوهشی اقتصاد اسلامی. سال 14. شماره 53. صص. 31-55.
عنایت، حلیمه و منصوره دسترنج. 1389. «مطاالعات ساختار قدرت و خانواده (مطالعه موردی: شهر لار)».  فصلنامه زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان). سال 8. شماره 1. صص. 107-124.
غفاری، غلامرضا و محمدباقر تاج الدین. 1384. «شناسایی مولفه های محرومیت اجتماعی». رفاه اجتماعی. سال 4. شماره 17. صص. 33-56.
فرهادی، مرتضی. 1388. انسان شناسی یاریگری. تهران: ثالث.
قنبری، یوسف، راضیه نوری و حسین غفورزاده. 1395. «ارزیابی نقش کمیته امداد امام خمینی در توسعه اشتغال پایدار روستاها». فصلنامه علمی و پژوهشی اقتصاد اسلامی. سال 16. شماره 64. صص. 78-98.
کانبور، راوی و لین اسکوایر. 1382. تطور تفکر درباره فقر: کشف کنش های متقابل. در: میر، جرالد ام و ج‍وزف‌ ای‌. استیگلیتز. پیشگامان اقتصاد و توسعه: آینده در چشم انداز. ترجمه غلامرضا آزاد (ارمکی). تهران: نی.
کتابی، محمود، بهجت یزدخواستی و زهرا فرخی راستابی. 1385. «پیش شرط ها و موانع توانمندسازی زنان؛ مطالعه موردی زنان شهر اصفهان». مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان. سال 19. شماره 2. صص. 1-20. 
گیدنز، آنتونی و کارن بردسال. 1386. جامعه شناسی. ترجمه حسن چاوشیان. تهران: نی.
میری آشتیانی، الهام. 1390. مقدمه ای بر آسیب‌شناسی مسائل اجتماعی ایران. تهران: فرهنگ گفتمان.
ناصری، سمیه؛ و حبیب الله سالارزهی. 1391. «بررسی تاثیر خدمات کمیته امداد برتوانمندسازی زنان سرپرست خانوار». فصلنامه بانوان شیعه. شماره 28. صص 217-234.
نیازی، محسن و طاها عشایری. 1395. داغ فقر (فقر به مثابه داغ اجتماعی). تهران: انتشارات سخنوران.
نیازی، محسن؛ عشایری، طاها؛ سعادتی، موسی؛ منتظری خوش، حسن؛ عمرانی نژاد، فاطمه. 1395. «تبیین جامعه شناختی فرهنگ فقر روستایی مطالعه موردی در باب روستاهای استان اردبیل». مسائل اجتماعی ایران. سال هشتم. شماره 1. صص. 167-188.
وبلن، تورستاین. 1386. طبقه تن آسا. ترجمه فرهنگ ارشاد. تهران: نی.
References
Amartya Kumar, Sen. 1999. Development as Freedom Translated by Movaseghi, Ahmad. (Persian). Tehran: Tehran University Publication.
Amin, Samir. 2003. Capitalism in the Age Golobalization; The Management of Contemporary Society. Translated by Zarafshan, Naser. (Persian). Tehran: Agah Publication.
Bagheri Todeshki, Mojtaba. 2013. “Adequacy (Poverty Line of Sharia) the Strongest Scale for Eradicating Child Labor (Persian)”. The Economic Research. vol. 13. no. 1. pp. 111-132. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=194784
Ebrahimpour, Habib, and Alireza Samadi. 2015. “Investigating the Effect of Stabilization Factors on the Empowerment of Home Business Plan Implementers: Clients of Khomeini Relief Committee in Ardabil (Persian).” Karojamehe. no. 185. pp. 38-52. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1094336/
Ezzati, Morteza, and Mehrdad Mahmoudian. 2014. “A Survey of Infaq’s Impact on Poverty Reduction in Iran (Persian).” Quarterly Journal of Economic Growth and Development Research. vol. 14. no. 53. pp. 31-55. http://eghtesad.iict.ac.ir/article_14461.html
Faggio, Giulia and Olmo Silva. 2014. ”Self-employment and entrepreneurship in urban and rural labour markets”.  Journal of Urban Economics. 2014. vol. 84, no. C. pp. 67-85. [DOI:10.1016/j.jue.2014.09.001]
Fitzpatrick, Tony. 2002. Welfare Theory. Translated by Homayoun Pour. (Persian). Tehran: Gam-e-no Publication.
Ghanbari, Yousf, Razieh Nouri and Hossein Ghafoor Zadeh. 2017. “Evaluate the Role of Imam Khomeini Relief Committee in the Development of Sustainable Rural Employment (Case Study: Khomein Township) (Persian).” Islamic Economy. vol. 16. no. 64. pp. 78-98.  https://www.magiran.com/paper/1645389?lang=en
Hassanvand, Darioush, and Younes Nademi. 2017. “The effects of financial development on poverty in Iran (Persian).” Journal of Economic Research. vol. 52. no. 118. pp.35-60. [DOI:10.22059/JTE.2017.59579]
Hutchinson. 2015. Cycle of Poverty Barteezsashlyn. In: Hutchinson. Hutchinson Encyclopedia. London: Hutchinson.
Izadi, Mansour. 2015. Role and Position of Employment and Self-Sufficiency Facilities in the Career Development of the Rural Community of Clients Under the Auspices of the Imam Khomeini Relief Committee in Fars Province (Persian). MSc. thesis. Islamic Azad University Marvdasht Unit. https://ganj-old.irandoc.ac.ir/articles/850671
Khandozi, Seyed Ehsan, Shahsavari, Sajjad, Elm Khah, Abdullah. 2016. “Assessing poverty alleviation policies in the five development programs of the Islamic Republic of Iran (Persian).” Journal of Development Strategy. no. 46. pp. 94-114. http://noo.rs/Dyw5E
Merriam-Webster. 2013. “Definition of Poverty”. Merriam-Webster [Internet]. Available at: https://www.merriam-webster.com/dictionary/poverty
Naseri, Somayeh, and Habibollah Salarzehi. 2015. “A Study of the Impact of Relief Committee Services on Empowerment of Women Heads of Households (Persian)”. Two Quarterly Journal of Shiite Women. vol. 9. no. 28. pp. 217. https://www.magiran.com/paper/1542746
Niazi, Mohsen, Ashayeri, Taha. 2017. Poverty Stigma (Poverty as a Social Stigma) (Persian). Tehran: Sokhanvaran Publication.
Niazi, Mohsen, Ashayeri, Taha, Saadati, Mousa,  Montazery Khosh, Hassan, Omrani Nejad, Fatemeh. 2017. “Sociological Eexplanation of Culture of Poverty: Case Study of Ardabil Province Villages (Persian).” Journal of Social Problems of Iran. vol. 8. no. 1. pp. 167-188. https://jspi.khu.ac.ir/article-1-2730-fa.html
Pitt, Mark. M, and Khandker Shahidur R. 1998. “The Impact of Group-Based Credit Programs on Poor Households in Bangladesh: Does the Gender of Participants Matter?” Journal of Political Economy. vol. 106. no. 5. pp. 958-996. [DOI:10.1086/250037]
Samadi, Ali Hussein, Zahra Dehghan Shabani and Atefeh Moradi Kouchi. 2015. “Spatial Analysis of the Effect of Income Inequality on Economic Growth in Iran (Persian).” Quarterly Journal of Economic Growth and Development Research. vol. 5. no. 19. pp. 57-72. http://egdr.journals.pnu.ac.ir/article_1645.html
Sabates, Ricardo. 2008. The Impact of Lifelong Learning on Poverty Reduction. London: National Institute of Adult Continuing Education. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000206842
Shakour, Ali. 2002. “An Empirical Study on Rural Development and Development of Inequalities in Rural Areas (In Selected Villages of Marand Township) (Persian).” Geographical Research Quarterly. vol. 33. no. 41. pp. 53-69. https://journals.ut.ac.ir/article_12816.html
Shayanmehr, Alireza. 2010. E’ncyclopedia of Social Sciences, 2nd ed. (Persian). Tehran: Kayhan Publication.
Shiravanian, Abdorrasol. 2012. Determining Rural Poverty Patterns in Iran and Examining the Impact of Food Subsidy Targeting Program on It: Multidimensional Poverty Approach (Persian). PhD thesis. Shiraz University. https://www.magiran.com/article/2905418
World Bank. 2011. “Measuring Inequality”. World Bank [Internet]. Available at: Not Found Link.